STADSWANDELING GEERTRUIDENBERG


GEERTRUIDENBERG, DE OUDSTE STAD VAN HOLLAND

DE BERG VAN ST. GERTRUDIS

Met haar stadsrechten van 1213, gegeven door de Hollandse graaf Willem I, is Geertruidenberg de oudste stad van dat voormalige Graafschap. Vanwaar nu de naam Geertruidenberg? De stad is gelegen op het hoogste punt van een zandrug, ontstaan in het Pleistoceen, in een vlak land al gauw berg genoemd. Volgens de overlevering zou hier de H. Gertrudis in het jaar 645 op die hoge plek een cella en een kerkje hebben gesticht. In aktes uit de 10e eeuw wordt reeds gesproken over "Virginis Mons" en "Mons Littoris", waarvan de eerste "berg van de Maagd" en de tweede "Oeverberg" betekent. Wanneer de naam precies in zwang kwam is moeilijk te achterhalen, vermoedelijk pas in de Middeleeuwen, daar de aangehaalde aktes als vervalsingen worden beschouwd en in die tijd alles geheiligd werd.

Reeds vroeg was Geertruidenberg een belangrijk handelscentrum en een plaats waar graven, edelen en de vertegenwoordigers van steden tesamen kwamen. Na de St. Elisabethsvloed van 1421 kwam daar een eind aan en kreeg de stad de rol van grensvesting toebedeeld. De vroeger zo toonaangevende stad zou in een periode van verval veel van haar voorrechten kwijt raken en zelfs qua grondgebied worden tot een van de kleinsten van ons land. Toch bleef het stedelijk karakter gehandhaafd en, hoewel 2/3 van de 6500 inwoners in nieuwbouwwijken buiten de vestingwerken woont, biedt de oude stad nog veel bezienswaardigheden. De prachtige Markt met zijn omlijsting van de Leilinden is een bezienswaardigheid op zich.

Houdt u van dit alles dan is een bezoek aan Hollands oudste vestingstad de moeite waard.

STADSWANDELING DOOR DE OUDE VESTINGSTAD

De rondwandeling begint op de Markt. Deze markt is de grootste van alle Middeleeuwse steden. Het was de handelsplaats van allerlei met de hand gemaakte goederen, landbouwprodukten en soms overzeese goederen.

Rondom de markt staan de Koopmanshuizen met ervoor de leilinden. De 18de-eeuwse pompen waren tevens ontmoetingsplaatsen, waar het stadsnieuws verteld werd. We starten onze rondwandeling voor het Stadhuis. Dit is al een bezienswaardigheid op zich. Rechts hiervan vinden we De Roos, vroeger een herberg en nu de Oudheidkamer, een museum en tentoonstellingsgebouw. Daarnaast ligt een Middeleeuws gasthuis van 1436. Nu een bistro.

[IMAGE] Via de Hoofdwacht ziet U het grote Arsenaal met links de Marktkazerne(1826) Vlak bij de Marktkazerne staat de 18e eeuwse hardstenen waterpomp. We lopen nu door de Koestraat, waar vele gevelbordjes herinneren aan bierhuizen en ambachtshuizen staan aan de linker kant twee huizen en met 17e eeuwse trapgevels. Ook hier staat een waterpomp.

Via de wal tussen de twee grachten, die de stad moesten beschermen bezoeken we Het Commandeursbolwerk. Op deze hoogte hebben we een goed overzicht over de grachten en de oude stad. Een overzicht over de nieuwbouwwijk 'Allemanshil'. (Een hil is een drooggevallen plaat in een moerassig, modderig gebied.)

Voordat we via de begraafplaats onze route vervolgen, zien we aan de rechterkant het Arsenaal, de plaats waar veel wapens werden bewaard. We komen vervolgens bij het Staatenbolwerk. Hier staat het Kruithuis). Hier werd het kruit voor o.a. de kanonnen veilig in tonnen opgeborgen. Via het stadswachtershuisje lopen we langs het oude mannen- en vrouwengasthuis naar het vishalletje. De gevangen vis uit de Amer werd daar verkocht.

We lopen door tot aan de Markt, aan de rechterkant ligt de Havenkazerne met een trappenbordes, oorspronkelijk stonden daar twee bierbrouwerijen. Onder het gebouw bevinden zich enorme kelders, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog zo'n duizend mensen een schuilplaats zochten voor het oorlogsgeweld. In deze voormalige kazerne aan de Vismarktstraat is nu het Cultureel Centrum 'De Schattelijn' gevestigd.

Sinds april 1989 heeft de voormalige Havenkazerne, op de hoek van de Markt en de Vismarktstraat, haar poorten geopend voor culturele activiteiten. De naam werd veranderd in 'De Schattelijn', welke verwijst naar Thomas Schattelijn, een bierbrouwer die aan het einde van de 18e eeuw de eérste was die de drie huizen waaruit het centrum is opgebouwd tegelijkertijd in zijn bezit had. Hij voorzag het gebouw ook van zijn imposante voorgevel. De Schattelijn is centrum van cultuur voor Geertruidenberg en het Dongemondgebied en herbergt de openbare bibliotheek, naast een peuterspeelzaal, het Maatschappelijk Werk en de Gezinszorg.

Verder biedt het centrum onderdak aan veel Bergse verenigingen, organisaties en instellingen op (sociaal)cultureel gebied. Cultureel Centrum De Schattelijn zelf is actief met het organiseren van voorstellingen, concerten en exposities. De goed geoutilleerde theaterzaal is uiterst geschikt voor kleinkunst, cabaret of voorstellingen binnen het kleine zalencircuit. Eén maal in de maand vindt er een koffieconcert plaats.

De Schattelijn biedt zowel amateur als professionele gezelschappen de mogelijkheid een (try-out)voorstelling te geven. De exposities worden doorgaans gehouden in de fraaie foyer.

We besluiten onze stadswandeling met de St. Gertrudiskerk. Deze kerk is herbouwd na het rampjaar 1420, toen brand na de inneming van de stad door de Dordtenaren het gebouw verwoest had. En opnieuw in 1421 na de St. Elisabethsvloed. De kerk kwam als driebeukige hallenkerk rond het jaar 1540 gereed.

[IMAGE]

In 1793 treft de kerk een nieuwe ramp: Franse troepen worden in het gebouw gelegerd. Zij stoken al het brandbare materiaal op en richten grote vernielingen aan. Korte tijd later wordt een scheidingsmuur in de kerk geplaatst waardoor koor en trancepten aan het oog (en de zorg) worden onttrokken.

Pas in het jaar 1989 wordt deze muur weggebroken om dit gedeelte van de kerk te onderwerpen aan een omvangrijke restauratie. Tussen 1955 - 1959 en 1973 - 1975 was reeds het in gebruik zijnde kerkdeel gerestaureerd. Het kerkgebouw is eigendom van de Hervormde Gemeente, die tot deze vervolgrestauratie opdracht kon geven, doordat een oud-ingezetene van de stad Geertruidenberg een grote erfenis naliet ten behoeve van de instandhouding en restauratie van deze kerk. Het monumentale exterieur, maar zeker het zeer fraai gerestaureerde interieur nodigen uit tot een bezoek aan de Geertruidskerk.

Inlichtingen:

Kerkvoogdij der Hervormde Gemeente te Geertruidenberg,
J.P. Broer
Burg. Bianchiweg 14
4931 VG Geertruidenberg
Telefoon 01621-13537.

OPDRACHTEN TIJDENS DE STADSWANDELING

1. Wanneer kreeg Geertruidenberg stadsrechten?

2. Door wie werden die stadrechten gegeven?

3. Vanwaar de naam Geertruidenberg?

4. Na welke gebeurtenis raakte de stad Geertruidenberg als handelscentrum in verval?

5. Waarom was de markt vroeger zo belangrijk?

6. Waarom zijn de koopmanshuizen rondom de markt gebouw?

7. Waar wordt de Roos nu voor gebruikt? Hoe oud is de Roos?

8. Wat trof je vroeger vooral in de Koestraat aan?

9. Waarvoor dienden de bolwerken?

10. "Allemanshil" is een nieuwe woonwijk. Wat is een hil?

11. Waarom staat er naast het Vishalletje een pomp?

12. Wat was de Schattelijn vroeger?

13. Waarom heet dit gebouw nu de Schattelijn?

14. Wat herbergt de Schattelijn nu?

15. Waarom zijn de volgende jaartallen voor de Gertrudiskerk belangrijk? 1540 - 1793 - 1989.

16. Geef je mening over deze stadswandeling.


Charles Aerssens

Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 09-09-2000 door C.P.J. Aerssens