DE IJZEREN MAN ROUTE
Omgeving Helvoirt - Vught 17 km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Op pad langs natuurbad de IJzeren Man
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Torenstraat, Parkeerplaats Restaurant "De Zwarte Leeuw", Helvoirt
Ongeveer 17 km.
De route voert vanuit Helvoirt via kasteel Zwijnsbergen langs prachtige oude boerderijen in de richting van de nederzetting Distelberg, aan de rand van de Loonsche en Drunensche Duinen. Via de Loonse Baan kom je voorbij natuurbad De IJzeren Man. Dan langs een drietal lunetten met de fussilladeplaats van voormalig Kamp Vught over de Vughtsche Heide naar de buitenwijk van Vught. De N65 overstekend door de Vughtsche Hoeven terug in de richting van Helvoirt. Het is een rondgaande wandeling die zoveel mogelijk gebruik maakt van onverharde, rustige, landschappelijk en cultuurhistorisch interessante paden.

ROUTEBESCHRIJVING

Voor deze rondwandeling vertrekken we vanaf de parkeerplaats bij het Busstation Helvoirt aan de Oude Rijksweg in Helvoirt direct gelegen aan de N65. Bij Restaurant "De Zwarte Leeuw” wandelen we de Torenstraat in. Deze uitspanning is hier al sinds 1438 gevestigd. Het pand is bij de bevrijding van Helvoirt in 1944 door brand volledig verwoest. In 1949 herrijst het echter uit zijn as. In de Torenstraat komen voorbij het in 1792 gebouwde oude raadhuis van Helvoirt. Dit raadhuis is in 1792 gebouwd voor 3.462 gulden. Voordien werden vergaderingen gehouden in Helvoirtse uitspanningen en in het priesterkoor van de Oude Kerk. Eenmaal bij die Oude Kerk van Helvoirt. Die kerk stamt uit de 15e eeuw en de toren is altijd van de gemeente gebleven, maar deze kerk is door de Protestanten ingrijpend veranderd. Van 1871 tot 1875 is de vader van Vincent van Gogh, Theodorus, hier predikant geweest. Hij woont dan in het domineeshuis uit 1657 aan de Torenstraat met zijn gezin: echtgenote Anna Carbentus en vijf van zijn kinderen: Anna, Theo, Elisabeth, Willemien en Cornelis. Hij verkoopt het prachtige, eikenhouten oksaal van de kerk uit het jaar 1500 voor slechts vierhonderd gulden, maar laat wel liet bij zijn vertrek op 17 october 1875 nog een herinnering achter in de vorm van een grote statenbijbel. In de oude kerk kunt je deze bijbel zien liggen op de preekstoel.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Helvoirt - Beeld Vincent van Gogh
De route voert voor de kerk linksaf door De Jonge van Zwijnsbergenstraat . Deze straat gaat over in de Vincent van Goghstraat en passeren we het kerkhof. Hier ligt een opmerkelijk graf net buiten de kerkhofmuur. Het is van Vice-Admiraal Johannes van Gogh(1817-1885), oom van Vincent van Gogh. Bij een benzinestation komen we aan het Vincent van Gogh plein met het bronzen beeld van Vincent van Gogh als schilder met "de main de maître", een schepping van de Helvoirtse kunstenares Jean Marie Bremers. Het houdt de herinnering levend van de jaren dat Vincent van Gogh verbonden is geweest met Helvoirt. Langs het benzinestation gaat de route door de Achterstraat. Hier slaan we de eerste straat naar rechts in, de brede St. Jorisstraat. Aan het einde bij KNP61gaan we linksaf de spoorlijn van Tilburg naar ’s Hertogenbosch over. We volgen de asfaltweg van de Udenhoutse weg. Bij huisnummer 37 en KNP20 slaan rechtsaf een onverhard pad in. Aangekomen bij de bosrand gaan we naar rechts door een bomenlaantje om dan naar links af te slaan. Over het bruggetje en een populierenlaantje gaat de route over het Landgoed Zwijnsbergen langs Kasteel Zwijnsbergen.

Verschillende bronnen vermelden dat Kasteel Zwijnsbergen al in de veertiende eeuw bestaat. Maar ook in de twaalfde eeuw wordt al gesproken van een versterkte hoeve met die naam. Over de betekenis van die naam gaan nog meer verhalen. Zo is Helvoirt in die tijd een Heerlijkheid en de Heer woont op dit kasteel. De eerste Heer overlijdt in 1584 en wordt begraven in de Sint Jan van 's-Hertogenbosch. Eind 17e eeuw heeft de Heerlijkheid opgehouden te bestaan. Brabant is dan Generaliteitsland geworden en de katholieke adellijke geslachten mogen geen hoge posten meer bekleden. De Heer van Helvoirt heeft zich hier maar bij neer te leggen. Bij de grote verbouwing in 1817 krijgt Kasteel Zwijnsbergen pas zijn huidige vorm. Het jaartal 1817wordt ook in het stucwerk van de plafonds aangebracht. In latere jaren is het landgoed steeds verder vervallen totdat in 1914 mr. Frans van Lanschot, burgemeester van 's-Hertogenbosch, het landgoed koopt en laat herstellen. In de oude kelder van het kasteel zou een schat begraven liggen. Op donderdag 29 maart 2001 breekt er brand uit in het kasteel Zwijnsbergen en raakt hierdoor zwaar beschadigd. Op dit moment is het kasteel weer in zijn oude staat herbouwd, waarbij schilderijen model hebben gestaan voor de wederopbouw en restauratie van het kasteel.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Helvoirt - Kasteel Zwijnsbergen
We passeerden de niet bij het kasteel passende portierswoning uit 1847, die naast het landgoed ligt en komen op de Nieuwkuijkseweg. Hier slaan we linksaf en gaan bij de Kasteelbrug de Zandleij over. Aan deze weg komen we meer bijzonder fraaie boerderijen tegen. Het gaat in noordelijke richting. Bij de kruising met de Loonse Baan gaat de route schuin linksvoor de Oude Bossche Baan op om dan na ongeveer 200 meter rechtsaf de zandweg langs Landgoed De Distelberg te nemen We komen uiteindelijk weer vlak bij de Nieuwkuijkseweg uit. Hier bij KNP66 kiezen we voor de route naar links 't Hoog op. Hier liggen een aantal fraaie boerderijen. Ook wat verderop in de Hoenderstraat bij KNP7 staat op nummer 1 een boerderij uit 1702. Het is vroeger ook herberg geweest. Napoleon kwam hier voorbij. Een herinnering daaraan is een houten paneel aan de zijgevel! Naar rechts staan we even verder weer aan de Nieuwkuijkseweg bij KNP81. We steken over en vervolgen de Hoenderstraat tot aan de Loonse Baan. Naar links gaat het in oostelijke richting. We passeren de Loverense Brug over de Zandleij en komen verderop langs een wegkruis. De Loonse Baan is overgegaan in de Oude Loonse Baan. Op de T-splitsing met de Loverensestraat en Kruishoeveweg steken we bij KNP29 schuin naar rechts de weg en de brug over de Broekleij over richting natuurgebied IJzeren Man.

Nu volgen we het bospad dat ons direct langs de waterplas van Natuurbad IJzeren Man leidt. De route langs deze waterplas is aanvankelijk een bospad maar met de bocht naar links wandelen we op het fietspad, dat naar rechts de omheining van het natuurbad volgt. Dit natuurbad is genoemd naar een enorme graafmachine met een schoepenrad: IJzeren Man. Die machine is hier in 1887 begonnen met het uitgraven van zand. Met dat zand werden dan weer gebieden in 's Hertogenbosch opgehoogd zodat er woningbouw kon plaatsvinden. De Bossche wijk 't Zand dankt daaraan zijn ontstaan. Zo komen we aan de parkeerplaats voor Strandbad De IJzeren Man. Langs de ingang van het Strandbad De IJzeren Man bereiken we de Boslaan. Hier steken we bij de bushalte over en kiezen het pad langs de omheining van het militaire terrein van de Lunetten Kazerne. De route voert ons linksaf langs het hekwerk en we komen op een breed verhard pad langs een Lunet, een restant van een aarden met een waterpartij, aangelegd tussen 1844 en 1846 op bevel van koning Willem II uit vrees voor een inval van de Belgen. Er zijn er in totaal 8 kunetten in dit gebied. De meest westelijk gelegen drie zijn het duidelijkst in het landschap zichtbaar gebleven. We wandelen verder in de richting van het tweede Lunet en komen aan de fusilladeplaats.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Vught - Fusilladeplaats Kamp Vught
In WOII leggen de Duitsers op deze Lunet, die voor de oorlog gediend heeft als schietbaan voor het Nederlandse leger, een executieplaats aan. Een klinkerweg voert ons naar deze plek en vraagt om een moment van bezinning bij het monument ter herdenking aan de zeker 329 gevangenen van Kamp Vught, officieel Konzentrationslager Herzogenbusch honderden gevangenen, die hier gedood zijn van juni tot in 16 september 1944. Van Kamp Vught zijn bovendien 12000 joden naar de vernietigingskampen gedeporteerd. Na de oorlog, rond 1950, worden in het zuidelijk deel van het kamp Molukkers gehuisvest in woonoord Lunetten. Later is dit herbouwd en gerenoveerd, Eén barak aan het begin (nummer 1b) is in oude staat bewaard. Het noordelijk deel van het kamp is nu de zwaarbewaakte gevangenis. Vlak tegenover de gevangenispoort herinnert Nationaal Kamp Vught op indringende wijze aan dit kampleed.

Onze weg vervolgend houden we het derde Lunet aan onze linker kant en dan komen we bij het Afwateringskanaal Drongelen -'s Hertogenbosch. Dit kanaal werd gegraven tussen 1907 en 1911. Bij dit kanaal voert de route naar rechts. Na goed 500 meter vlak voor de Isabella kazerne opnieuw naar rechts. Hier zijn we op de Vughtsche Heide, ooit militair oefenterrein en nu teruggegeven aan de natuur.. Er wordt verteld dat de heuveltjes grdiend hebben als kogelvangers. De route slingert door het heidegebied, waar op plekken geplagd is en het pijpestrootje heeft moeten wijken voor de oorspronkelijke vegetatie. We bereiken de parkeerplaats aan het kruispunt van de Loonsebaan en de De Bréautélaan. Hier staat het monument van de Helvoirtse kunstenares Jean Marie Bremers. Het beeld is ter herinnering aan “De Slag van Lekkerbeetjen”. Tijdens de 80/jarige Oorlog vindt op 5 februari 1600 op de Vughterheide het laatste heroïsche riddergevecht in West-Europa plaats. Hoofdfiguren zijn Gerardt Abrahams van Houwelingen, alias Lekkerbeetjen, een Nederlandse krijgsman die aanvankelijk onder Prins Maurits dient. Nadat hij Geertruidenberg aan de Spanjaarden heeft verraden, loopt hij over en wordt luitenant onder Anthony Schetz van Grobbendonck. Het is de Franse edelman Pierre de Bréauté, in dienst van de Staten-Generaal, die Gerardt Abrahams van Houwelingen uitdaagt tot het gevecht op de Vughterheide. Abrahams wordt bij de eerste charge door De Bréauté doodgeschoten. De Bréauté wordt gevangen genomen en op weg naar de galg te Vught door de ruiters van Grobbendonck vermoord. Dit merkwaardige duel heeft vele dichters en schilders geïnspireerd, getuige het grote aantal hekeldichten en lofliederen, en de vele schilderijen en gravures, die de Slag van Lekkerbeetjen tot onderwerp hebben. Het bankje bij dit monument nodigt uit om even weg te mijmeren bij dit het laatste heroïsche riddergevecht. Over de Loonsebaan lopen we in zuidwestelijke richting langs een wat oudere nieuwbouwwijk van Vught. Statige optrekjes uit de periode voor de tweede wereldoorlog getuigen van een gegoede klasse. Hier een waterbron uit 1934 ter nagedachtenis van Kolonel Thomson. Bij de Boslaan naar links, de route voert het spoor over, in de richting van de N65 die we oversteken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Vught - Monument “De Slag van Lekkerbeetjen”
Over de N65 slaan we verder op de Vijverboslaan rechtsaf de Jagersboschlaan in waar links Landgoed Jagersbosch ligt. Hier woonde Mr. W.M. van Lanschot, vooraanstaande katholieke senator uit een bekende Bossche bankiersfamilie. Na de advocatuur en na een functie bij het Openbaar Ministerie te hebben bekleed, werd hij griffier van de Staten van Noord-Brabant. In 1913 Eerste-Kamerlid en vanaf 1924 fractievoorzitter. Hij vervulde vele functies in het katholieke maatschappelijke leven. Bij ANWB- paddenstoel 23714 houden we in de bocht naar links aan en zijn we in de Hoevensestraat. We wandelen nu in het buitengebied Vughtsche Hoeven met zijn rijke landgoedhistorie. Door de ontginningsactiviteiten met landgoederen is hier de basis gelegd voor een nieuwe groene gordel. Maar de lasten van instandhouding is voor een aantal landgoedeigenaren te zwaar en zo wordt een aantal landgoederen vanaf circa 1900 ook voor andere doeleinden gebruikt. De route gaat hier voorbij aan Landgoed Coebax en Landgoed Wargashuyse. Op de Y-splitsing met de Sparrendaalseweg bij ANWB- paddenstoel 23725 houden we links aan en vervolgen het halfverharde pad langs Landgoed Elzenburg en Hoeve Elzenburgh. Op de T-splitsing bij ANWB- paddenstoel 20256 slaan we rechtsaf, links van de route ligt Landgoed Kapellebos en rechts wandelen we als het ware om het uitgestrekte Landgoed Sparrendaal heen, dat vóór 1900 in bezit is geweest van de familie Van Rijckevorsel en daarna is overgegaan de Paters van Scheut . Deze hebben hier in een parkachtige omgeving hun missiehuis en seminarie gehad. Tegenwoordig is dit landgoed in handen van Brabants Landschap, dat op een gedeelte van Sparrendaal het oorspronkelijke, moerasachtige karakter van het landschap probeert terug te brengen.

Nog steeds zuidwaarts het half verharde pad volgend passeren we een golfterrein. Tot we in de bocht het Landgoed Jagershagen bereiken, dat in bezit is van Staatsbosbeheer. Bij de slagboom en aanduiding Staatsbosbeheer nemen we naar rechts het bospad. Vanuit het bos komen we in coulisselandschap en ontgonnen agrarisch gebied. Na meer dan één kilometer komen we op een kruising met een veldweg. Hier staat een bermpaal met groengele markering. Wij slaan hier linksaf en komen op de onverharde Essche Baan. We volgen nu de Essche Baan naar links in de richting van de N65. Links kijken we op het Helvoirtsche Broek en het Molenbroek met de Broekley. Vroeger is dit een drassig, moerassig gebied met modder, biezen en moerasplanten en resten van de Oude Leij. Wat verder zien we aan onze linkerhand een groot oud pand: Het Oude Nest. Dit vroegere cafépand heeft relaties met de geschiedenis van kasteel Zwijnsbergen dat we op onze route eerder tegenkomt. De gevelsteen is niet goed leesbaar meer. Rechts aan de overkant van de drukke weg zien we al de toren van Helvoirt. Nog even de drukke N65 oversteken bij het stoplicht en we zijn weer terug op ons startpunt van de wandeling.

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- Topokaart 1:25000, 45C 's Hertogenbosch
- Wandelroute De IJzeren Man Nr 10



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 08-06-2016 door C.P.J. Aerssens