BEDEVAARTSROUTE NAAR 'S HERTOGENBOSCH
Traject Loon op Zand - 's Hertogenbosch 20 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Het 13e eeuwse beeld van de Zoete Moeder
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Loon op Zand
Ongeveer 20 km.
Nog steeds bestaat in grote delen van Midden Brabant een traditie om op de eerste zondag van de meimaand te voet ter bedevaart naar de Zoete Moeder van ’s Hertogenbosch te gaan. Vanuit de omringende dorpen vertrekt men dan in alle vroegte “dauwtrappend” en begeleid door de plaatselijke harmonie en gilde “met vliegend vaandel en slaande trom” naar de St. Janskathedraal, waar het 13e eeuwse beeld van de Moeder Gods de volksdevotie van het “Rijke Roomsche Leven” laat herleven. Deze route start vanuit Loon op Zand en loopt ver van de drukke verkeersaders door “bos en beemd” naar de Sint Jan.

ROUTEBESCHRIJVING

De beschreven route maakt op het te lopen traject gebruik van enkele stukken van de MLAW’s: Drunense Duinen route, Distelberg route, De IJzerenman route en Lunetten route. Ook kom je onderweg de rood-witte markering tegen van het Pelgrimspad, dat van Amsterdam via ’s Hertogenbosch naar Visé loopt. De route vanuit Loon op Zand is een oude gebaande weg die omstreeks 1810 onder Napoleon door Spaanse en Russische krijgsgevangenen werd aangelegd en van Breda over Dongen, Loon op Zand, de Distelberg naar ’s Hertogenbosch liep.

De wandeling start in de dorpskern van het typisch Brabants dorp Loon op Zand, gelegen aan de zuidwest kant van het Nationaal Park “De Loonse en Drunense Duinen”. Het dorp is door de eeuwen heen nauw verbonden geweest met dit grootste zandverstuivingsgebied in Europa. Het maakte in de 13e eeuw deel uit van het Hertogdom Brabant als Heerlijkheid Venloon en uit die tijd stamt ook het eerste kasteel, dat nu nog steeds mede bepalend is voor het dorpsgezicht van Loon op Zand.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Parochiekerk St. Jans Onthoofding Loon op Zand
We beginnen bij de fraaie in Kempische Gothiek gebouwde parochiekerk St. Jans Onthoofding. De imposante kerktoren met zijn 57 meter hoogte is al van verre zichtbaar en in de Loonse en Drunense Duinen lopend een markant oriëntatiepunt aan de horizon. Hij behoort tot de mooiste van de hele streek en is een goed voorbeeld van de Brabantse Gotiek. De zandstenen lijsten, die het bakstenen geraamte verlevendigen en versieren, trekken meteen de aandacht. Een bezoekje binnen loont zeer de moeite. De route voert ons via het Oranjeplein, waar de oorspronkelijke muziekkiosk sfeervol is omgebouwd tot een gezellig etablissement met terras, naar de Kloosterstraat. We blijven de doorgaande weg richting Udenhout volgen en passeren een futuristisch kunstwerk dat plastisch Loon op Zand uitbeeldt.

We verlaten de bebouwde kom, passeren een manege. Na enkele boerderijen, die gevaarlijk dicht langs de weg liggen, nemen we bij de ANWB paddestoel de zandweg met fietspad linksaf langs de bosrand van de Loonse en Drunense Duinen en komen even verderop bij Café Restaurant Bos en Duin. Het huidige moderne gebouw staat op de plaats van het karakteristieke café dat in het begin van de jaren negentig afgebrand is. Direct gelegen aan de rand van de Loonse en Drunense Duinen is het een startpunt voor veel wandelingen door het uitgestrekte stuifzandgebied. We volgen het fietspad bij A.N.W.B. paddestoel 22075 langs de achterzijde van Camping Duinhoeve en komen op de Oude Bossche Baan. Hier is de geel-witte markering van de Drunense Duinen route.

Steeds volgen we het fietspad langs de bosrand met naar het zuiden zicht op het agrarische gebied ten noorden van udenhout. We passeren het natuurreservaat De Brand. De Brand is 390 hectaren groot en behoort toe aan het Noordbrabants Landschap. Het is een gevarieerd gebied in het dal van de Zandkantsche Leij en bestaat uit bossen en moerassen, afgewisseld met vochtige graslanden. Vooral het oostelijke deel is zeer vochtig met overgangen van open water tot moerasbos. Met name in dit deel, waar veel riet groeit, komen bijzondere vogels voor zoals waterral en blauwborstje. In het uiterste oosten liggen oude eikenbossen met broedvogels als zwarte specht, bosuil en wielewaal.

Na 3 kilometer bereiken we de uitspanning De Rustende Jager. Steeds blijven we de Oude Bossche Baan volgen, passeren hoeven De Tolberg en Zandkant en lopen door tot aan de Forellenput ‘t Duinven. Met het logo 'Brabants Streekproduct van de Duinboeren' proberen de agrariërs rondom de Loonse en Drunense Duinen een veelheid aan biologische producten te promoten. Hier staan we op een driesprong met picnic-tafel, een uitstekende plek voor een rustpauze. De route voert ons links af langs een gerestaureerde langgevel boerderij het bos in. Nog steeds de Oude Bossche Baan volgend. We komen voorbij de achterzijde van Conferentiehotel Guldenberg. De zandweg buigt naar rechts en bij het weiland stuiten we op de geel-witte markering van de Distelberg route.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Buurtschap Distelberg
We gaan naar links en even zullen we deze route volgen. We passeren Het landgoed De Distelberg en bereiken na een paar honderd meter de Hoenderstraat in het gehucht. Hier aan de Hoenderstraat zijn fraaie boerderijen gelegen. Schuin tegenover de Haphoeve staat een boerderij uit 1702 die oorspronkelijk ook als herberg heeft dienst gedaan. Als je je al verbaast over de voorstelling in het glas van de deur, moet je eens om de hoek naar de zijgevel kijken. Een geschilderd houten paneel vertelt dat op 6 mei 1810 Napoleon met zijn gevolg hier gepasseerd is. Dat zou erop wijzen dat de nederzetting Distelberg aan een doorgaande route ligt, die in de Napoleontische tijd is aangelegd.

We steken een vrij drukke Nieuwkuijkse weg over en vervolgen de Hoenderstraat tot aan de Loonsche Baan. Hier lopen we over het asfalt naar links in oostelijke richting, passeren de Lovertse Brug over de Zandleij en komen verderop langs een wegkruis. Op de T-splitsing met de Loverensestraat steken we recht over en volgen het bospad dat direct langs de waterplas van natuurbad de IJzeren Man voert. Dit natuurbad is genoemd naar een enorme graafmachine met een schoepenrad: IJzeren Man. Die machine is hier in 1887 begonnen met het uitgraven van zand. Met dat zand werden dan weer gebieden in 's Hertogenbosch opgehoogd zodat er woningbouw kon plaatsvinden. De Bossche wijk 't Zand dankt daaraan zijn ontstaan. Nu is het een natuur- en recreatieterrein.

We volgen de route langs deze waterplas tot voor de ingang van natuur- en recreatieterrein de IJzeren Man. Hier verlaten we de IJzeren man route. Bij het kruispunt Boslaan – Lunettenlaan steken we vervolgens over en volgen het pad langs de omheining van het Militaire terrein. Na 500 meter pikken we de Lunetten Route op over de Vughtsche Heide. De route voert ons linksaf, het bosgebied in en komen bij een water dat wel een gracht lijkt.

Hier hebben we de eerste Lunet. De Lunetten zijn aarden schansen met de plattegrond van een halve maan (Luna = maan) met een waterpartij eromheen. Ze zijn tussen 1844 en 1846 op bevel van koning Willem II aangelegd uit vrees voor een inval van de Belgen. Er zijn er acht van in totaal. De meest westelijk gelegen drie zijn het duidelijkst in het landschap zichtbaar. Een infopaneel geeft meer informatie over deze verdedigingswerken. De route loopt verder in de richting van het tweede Lunet. Dit Lunet is in de Tweede Wereldoorlog als fusilladeplaats gebruikt. Een klinkerweg voert ons naar deze plek en vraagt om een moment van bezinning.

Een monument op het binnenterrein herdenkt de gevallenen. Honderden gevangenen werden hier gedood tot in september 1944. Kamp Vught, officieel Konzentrationslager Herzogenbusch, lag meteen ten westen van de Lunetten. Vanaf januari 1943 tot juni 1944 was dit in gebruik als Schutzhaftlager en Judendurchgangslager. Van hier zijn 12000 joden naar de vernietigingskampen gedeporteerd. Na de oorlog, rond 1950, werden in het zuidelijk deel van het kamp Molukkers gehuisvest: woonoord Lunetten. Later is dit herbouwd en gerenoveerd, Eén barak aan het begin (nummer 1b) werd in oude staat bewaard. Het noordelijk deel van het kamp is nu de zwaarbewaakte gevangenis. Vlak tegenover de gevangenispoort herinnert Nationaal Kamp Vught op indringende wijze aan het kampleed.

© L.A.W.V.VIA-VIA
fusilladeplaats Vught
Bij het verlaten van de fusilladeplaats gaan we linksaf en steken dwars de Vughtsche Heide door. Dat het hier militair oefenterrein is, is goed zichtbaar is: brede zandbanen voor de militaire voertuigen. Zo komen we bij het Afwateringskanaal Drongelen -’s Hertogenbosch. Dit kanaal werd gegraven tussen 1907 en 1911. Langs dit kanaal volgen we opnieuw de geel-witte markering, gaan onder de brug van de Honderdmorgense Dijk door en zien meteen daarna aan de rechterkant de omwalling van Fort Isabella. Het is een van de vele verdedigingswerken die ’s Hertogenbosch moest beschermen.

De geschiedenis van Fort Isabella begint aan het einde van de 16e eeuw, toen Den Bosch regelmatig blootstond aan dreigende aanvallen door Staatse troepen. In 1603 was er in het gehucht Het Reut, waar de stadsgalg stond, al een schans opgeworpen. In 1617 liet het stadsbestuur er een fort bouwen. Het werd vernoemd naar aartshertogin Isabella Clara Eugenia, hertogin van Brabant en dochter van de Spaanse koning Philips II. In het voormalige fort staat nog de toegangspoort uit 1618, waar bovenop in 1703 een poortgebouw is geplaatst. In de 18e eeuw heeft Menno van Coehoorn Fort Isabella onder handen genomen. De flanken van de bastions kregen verdubbelde aarden wallen met lage voorwal en hoge hoofdwal met plaats voor tweemaal zoveel geschut. Het geheel staat bekend als ’De Puist’. Het fort maakte later deel uit van de stelling om de stad en huisvestte een kazerne. Nu is het complex een asielzoekerscentrum.

De geel-witte route voert ons over deze 18e eeuwse wallen van de Isabella kazerne. Links begint het broeklandschap en rechts kijk je in een gracht die om de kazerne loopt. Bij de verharde weg gaan we naar links en lopen door tot aan de bewaakte spoorwegovergang van het traject ’s Hertogenbosch – Boxtel. Linksaf door de Willem van Oranjestraat tot aan het gebouw van de NKS. We staan hier voor de Vughterbrug, steken de Vughterstraat over en dalen bij de brug af over de nieuwe trap naar de Dommel. We komen bij het nieuwe voetveer “De Moerasdraak”, de bijnaam van ’s Hertogenbosch, nadat de stad in 1629 in handen kwam van Frederik Hendrik.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Voetveer “De Moerasdraak” over de Dommel
Met de handbediening draaien we ons naar de andere oever bij het gemaal. En komen zo in het meest noordelijke stuk van het Bossche Broek. Van oorsprong is het Bossche Broek een moeras. Rivieren als de Dommel en de Aa slepen zich er doorheen, voordat zij de stad binnenkabbelen. In de winter en het voorjaar zetten zij hooi- en graslanden geregeld blank. Al eeuwen fungeert het Bossche Broek als overlaat van Maas, Dommel en Aa. Het bezit een waardevolle flora en fauna en vervult een belangrijke schakel in een ecologische verbindingszone tussen het bekensysteem van Dommel en Aa en het rivierlandschap van de Maas.

We lopen parallel aan de vestingwerken en stadswallen met majestueuze bastions en rondelen, die met kanonnen uit de tijd van de belegering zijn opgetuigd. Nu de restauratie van de hele Binnendieze is afgerond, is het de beurt aan deze vestingwerken. Stadswallen, stadspoorten en muren worden nu gerestaureerd. Het voetpad over het dijkje brengt ons in de richting van het verzetsmonument op de hoek Hekellaan / Pettelaarseweg. We steken het kruispunt over en staan aan het begin van de vaarroute over De Groote Stroom, het laatst gerestaureerde deel van de Binnendieze. Dit eeuwenoude stadsriviertje kronkelt onder pittoreske bogen en bruggen, langs schilderachtige stadsgezichten en weldadig groen. In het kader van de manifestatie Floating Time brengt ons het tentoonstellingsproject van beeldend kunstenaar Rik Delrue op die Groote Stroom in een sprookjeswereld vol kabouters.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Kanonnen op de vestingwal 's Hertogenbosch
We zijn nu op een steenworp afstand van de Sint Janskathedraal. Door de Triniteitstraat hebben we zicht op het transept van de kathedraal en na goed honderd meter staan we op de Parade, het kloppend hart van ’s Hertogenbosch. Al in de Middeleeuwen was deze stad een belangrijk economisch en religieus centrum aan de noordgrens van het Hertogdom Brabant en in de 14e eeuw qua inwoners na Utrecht zelfs de grootste stad in ons land. Bekend is ‘s Hertogenbosch vooral om haar kathedraal. Vanaf 1381 kwamen er pelgrims naar de kapittelkerk van Sint Jan de Evangelist, omdat aan een Mariabeeld wonderen werden toegeschreven.

De Sint Janskathedraal, een gothische kruisbasiliek, met een zevenzijdig gesloten koor, een westtoren en een vieringtoren, domineert de noordzijde van het plein. Zowel in het grondplan als in de rijkdom aan beeldhouwwerk bereikte de Brabantse gothiek in dit bouwwerk haar hoogtepunt. De eerste vermelding van de kerk dateert uit 1222. Het gebouw lag toen nog buiten de stadsmuren. In 1366 werd aan de kerk een kapittel verbonden en in 1559 werd zij tot kathedraal verheven. Na de inneming van de stad door Frederik Hendrik werd de Sint Jan door de protestanten in gebruik genomen en pas in 1810 werd de kerk weer rooms-katholiek. Vanaf dat moment zijn verschillende restauraties in en om de kerk uitgevoerd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Sint Janskathedraal 's Hertogenbosch
We hebben het einddoel van onze bedevaart bereikt. Binnen wacht ons het 13e eeuwse beeld van Onze Lieve Vrouw van ’s-Hertogenbosch. Het vormt al meer dan zes eeuwen het brandpunt van een sterke Mariadevotie. De verering van de Zoete Moeder van Den Bosch begint omstreeks 1380. Haar kapel in de Sint Jan, gebouwd in 1268 en vroeg-gothisch, groeit al snel uit tot een bedevaartsoord. Het miraculeuze beeld trekt pelgrims uit alle delen van Europa. Er vinden talloze wonderen plaats en de Mariaverering wordt steeds uitbundiger. De inname van 's-Hertogenbosch door Frederik Hendrik in 1629 maakt een einde aan de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst. Om die reden brengt men het wonderdadige Mariabeeld in het geheim naar Brussel. Daar wordt de verering van Onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch voortgezet. Na 1840 probeert men het beeld naar Den Bosch terug te halen. De Sint Jan is inmiddels weer een katholieke kerk en het aloude Mariabeeld wordt node gemist. In 1853 weet bisschop Zwijsen na een langdurige 'ballingschap' in Brussel de terugkeer van het miraculeuze beeld naar de Sint Janskathedraal te bewerkstelligen. De volksdevotie rond de Zoete Moeder bloeit spoedig weer op, om tot op de dag van vandaag te blijven bestaan. De meimaand is het hoogtepunt van het jaar.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 44H Waalwijk
- TopoKaart 1:25000, 45C 's Hertogenbosch
- Wandelroute Hart van Brabant Drunense Duinen Route Nr 10
- Wandelroute Meierij De IJzerenman Route Nr 10
- Wandelroute Meierij Disselberg Route Nr 11
- Wandelroute Meierij Lunetten Route Nr 12



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 9-05-2019 door C.P.J. Aerssens