DE ALPHENSCHE BERGEN ROUTE
Omgeving Alphen - 't Zand - Boshoven 19 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen - Beeld Pastoor Willem J.C. Binck (1889-1971)
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek









 Alphen
Ongeveer 19 km.
De rondwandeling start vanuit het Brabantse dorp Alphen en voert langs het oude verstilde buurtschap Alphen-Oosterwijk naar het recreatiegebied en natuurbad Het Zand. Voorbij aan het militaire Munitiecomplex van de Luchtmacht komen we in het bosgebied van de Alphensche Bergen met Fusilladeplaats uit WOII. Dan gaat de route naar het buurtschap Kwaalbrug en langs een oude grafheuvel. Na de oversteek van het voormalig Bels lijntje komen we door het buurtschap Boshoven en keren we terug naar het vertrekpunt in het centrum van Alphen. De wandeling voert ons deels door de bosrijke omgeving ten westen van Alphen dat grenst aan de Chaamsche bosschen en het open coulisselandschap rondom van het dorp. Het is een gevarieerde route over het merendeel zandpaden en bospaden.

ROUTEBESCHRIJVING

We vertrekken voor deze rondwandeling vanaf het Pastoor Binckplein. Priester, archeoloog en heemkundige Willem J.C Binck wordt in 1932 pastoor in Alphen, waar hij zich meteen gaat inzetten voor de archeologie. In 1940 wordt hij de oprichter van Brabants Heem, waarin hij heemkundigen verenigt. Hij vindt dat de Brabanders te weinig kennis hebben van hun eigen dorp en stad. Daarom trekt hij het gehele gewest door om lezingen te geven en nieuwe heemkundekringen te stimuleren. Zijn Alphen heeft immers een geschiedenis die teruggaat tot aloude tijden, wat blijkt uit de vele prehistorische vondsten. Deze zijn ondergebracht in het Streekmuseum, dat gevestigd is in het vroegere protestantse kerkje uit 1822. Het bevat een uitgebreide verzameling van archeologische vondsten. Buiten een collectie aan urnen, gereedschappen en gebruiksvoorwerpen uit de prehistorie en de Romeinse tijd, wordt het hoofdbestanddeel gevormd door de voor Brabant unieke verzameling van sieraden, wapens, potten en glaswerk uit het ter plaatse lootgelegde Merovingische grafveld (450-750 na Chr.). Deze grafheuvel, die ook opgenomen is in de rondwandeling, ligt ten zuidwesten van de huidige woonkern en dateert uit de periode rond 2500 jaar voor Christus. De vroege bewoning is mede verklaarbaar doordat het gebied relatief hoog gelegen is tussen de moerassige en venige dalen van het riviertje de Leije en de rivier de Mark.

De route voert ons door de Heuvelstraat langs de St. Willibrorduskerk met monumentale Laat-Gotische toren daterend uit 1559. Het is een voorbeeld van de laatste fase van de Kempische Gothiek. Ten tijde van de Republiek is het gebouw niet beschikbaar voor de katholieke eredienst, maar in 1820 wordt het opnieuw parochiekerk. In 1909 wordt op dezelfde plaats een Neo-Gotische kerk gebouwd door de architecten Jos. Cuypers en Jan Stuyt. Tijdens WOII wordt de kerk eind oktober 1944 tijdens Operatie "Pheasant" zwaar gehavend, als de Eerste Poolse Pantserdivisie het hele grondgebied vanuit Baarle Nassau van de Duitsers zuivert. In totaal verliezen de Polen hierbij 47 manschappen, waarvan een aantal begraven ligt op de Poolse Begraafplaats van de Oorlogsgravenstichting aan de Molenstraat. Het Willibrordusbeeld boven de ingang van de kerk is van de hand van A.F.C. Verdaasdonk (1913 -1989).

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen - St. Willibrorduskerk met beeld van St. Wiilibrordus
Op de hoek van de Heuvelstraat bij Café 't Raedhuijs, van oorsprong een boerenhofstede uit de 17e eeuw met oude muurankers en handgesmede trekbel, komen we op het pleintje aan Goedentijd met informatiepaneel en KNP22. We vinden er ook de stenen dorpspomp, een replica van het origineel uit 1794. We slaan rechtsaf de Goedentijd in en wandelen deze straat helemaal uit tot aan de rotonde met de omleidingsweg N260. De rotonde steken we over langs het St. Barbara kapelletje, dat in 2005 naar deze plek is verhuisd bij de aanleg van de rondweg en slaan linksaf de Schellestraat in. Even verderop gaat onze route naar links de Oude Tilburgse Baan in, die dan naar rechts afbuigt en onverhard wordt. Tussen de velden door komen we op de T-splitsing met de Oosterwijksestraat bij KNP93 en wandelen linksaf door de oude buurtschappen Looneind en Alphen-Oosterwijk. Ze hebben door de lintbebouwing met bomenlaan en nog een aantal oude karakteristieke en monumentale boerderijen het historisch karakter van het Brabantse platteland behouden. Zo komen we langs de Sleutelhoeve, gebouwd in 1632 volgens het jaartal dat de muurankers aangeven. We passeren het Mariakapelletje Onze Lieve Vrouw in de Zon, gebouwd na de bevrijding door de buurt uit dankbaarheid voor het bespaarde oorlogsgeweld van WOII. De kapel is door Monseigneur Jos Baeten op 10 juni 1947 ingezegend en zijn bisschopswapen met spreuk Aurora Consurgens siert de gevel. In het kapelletje zien we ook de een ingemetselde steen uit 1611 met het wapen van Prins Maurits van Oranje-Nassau, Heer van stad en land van Breda , tussen twee klauwende leeuwen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen-Oosterwijk - Mariakapelletje Onze Lieve Vrouw in de Zon
Dan komen we op de kruising met de Oude Rielseweg , die hier aan de rechterzijde als een smalle kasseienstrook verloopt tussen de langgevelboerderij uit 1885 aan de Oosterwijksestraat 12 de een Vlaamse schuur van rond 1900. Nog steeds rechtdoor gaat de route voorbij aan nog een van de oudste boerderijen in het buurtschap Alphen-Oosterwijk, een langgevelboerderij uit de 18ee eeuw. De binnenmuren zijn nog van leemstenen en aan de achterzijde is het pand voorzien van een uilengat. De vrijstaande Vlaamse schuur heeft een schilddak met ervoor een oude voedersilo. Hier steken we de drukke Rielseweg over en wandelen rechtdoor tot aan KNP92. Op dit punt gaat onze route linksaf langs de bosrand tot we door het hekje op de Gilzerweg uitkomen. Hier steken we schuin naar rechts over en slaan het bospad in. Dit pad verloopt aanvankelijk langs open terrein om dan door het bosgebied op het asfalt van de Voskuil uit te komen. We negeren op dit traject alle paden aan de rechterzijde. Rechtsaf volgen we het asfalt met de bocht mee om dan bij de groengele markering rechtsaf het pad te nemen. Voor de afsluitboom wandelen we naar links en volgen het voetpad over de langgerekte bosweide tot aan de kinderspeelplaats met klim en klautertoestellen. Na de picknickplek aan de rechterzijde en voor de bosrand gaan we naar rechts en komen aan de recreatieplas ’t Zand.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen - Recreatieplas 't Zand
Rechtsom langs de waterlijn van de recreatieplas zetten we de wandeling voort tot we bijna aan de bosrand uitkomen bij het blauwe infobord met mededelingen en waarschuwingen voor de waterrecreant. Even de helling op en dan linksaf het zandpaadje volgen tot aan de betonnen put met deksel en de even verderop gelegen groene kast. Langs deze groene kast gaat de route naar links en we volgen het bospad met de bocht naar links. We passeren een drietal blauwe borden aan de linkerzijde tot aan het rode markeringsbord 4. Hier wandelen we naar rechts tot aan de T-splitsing. Opnieuw linksaf langs een open stuk en bij de kruising van zandpaden rechtdoor. Daarna het eerste pad linksaf en vervolgens bij het rode markeringsbord 3 het pad naar rechts volgen langs de afrastering van Recreatiepark en Camping ’t Zand. Aangekomen op de kruising van bospaden kiezen we bij de bermpaal voor de rood-witte markering van het Grenslandpad en volgen de route door het bos en negeren alle zijpaden tot we op de brede zandweg met fietspad uitkomen. We staan hier op de Maastrichtsebaan bij het hekwerk en de omheining van een uitgestrekt complex met 70 munitiemagazijnen van de Koninklijke Luchtmacht, dat sinds 1954 in gebruik is .

Er ligt hier allerlei munitie voor de hele Koninklijke Luchtmacht opgeslagen, zoals bommen en raketten voor jachtbommenwerpers, geleide wapens Hawk en Patriot, maar ook patronen voor boordkanonnen en explosieven voor schietstoelen. Vroeger was er op het uitgestrekte complex een smalspoornet met een lengte van circa 11 km, dat opgebouwd was uit lussen, die langs de rijen magazijnen liepen. Bij de magazijnen waren draaischijven waar dan de lorries met handkracht naar binnen werden geduwd en gelost. Dit smalspoornet is inmiddels verdwenen en nu liggen er wegen en rijden er vrachtwagens met munitie naar de desbetreffende magazijnen om daar met een vorkheftruck gelost te worden.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphensche Bergen - Gebied Staatsbosbeheer
Linksaf langs het hekwerk volgen de Maastrichtsebaan tot aan het punt waar het hekwerk naar rechts afbuigt. Wij wandelen hier ook rechtsaf en blijven het pad langs de afscheiding naar links en naar rechts volgen tot we door een bosje op het asfalt van de Chaamse Weg uitkomen. Hier steken we schuin naar rechts over en vervolgen naar links het bospad langs het bordje Kwetsbaar Gebied van Staatsbosbeheer. Op de T-splitsing bij het tweede bordje gaat de route naar rechts. Dit bospad wandelen we uit tot aan de T-splitsing en we negeren alle zijpaden. Op de T-splitsing gaan we linksaf en vervolgens op de eerste kruising rechtsaf. We komen nu aan een boswachterswoning, die midden in het bosgebied van de Alphensche Bergen ligt.

De Alphensche Bergen is het grote bosgebied tussen Alphen en Chaam. Het is een gebied dat al sinds de prehistorie is bewoond en waar de Romeinen door Alphen hun ‘heirbaan’ van Antwerpen naar Nijmegen en Dordrecht en Maastricht hadden aangelegd. In voorbije eeuwen lagen hier heidevelden en stuifzanden, ontstaan door roofbouw en overbegrazing op voedselarme zandgrond. Hier en daar lagen ook stukken bos, die tijdens WOI vrijwel helemaal gekapt zijn. Pas in de periode 1931-1935 is de bebossing serieus ter hand genomen. In het kader van de werkvoorziening is het gebied door werklozen handmatig gespit en beplant. Er werd voornamelijk naaldhout aangeplant als bos, dat was bedoeld als productiebos, vooral voor stuthout in de kolenmijnen. Nu is het een afwisselend bosgebied met hoogteverschillen, merkbaar aan kleine klimmetjes op de uitgebreide netwerk van zandpaadjes en heidepaadjes, die door het gebied slingeren. Het zijn de jongste bossen van Staatsbosbeheer in de Baronie van Breda.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphensche Bergen - Op weg naar de Fusilladeplaats
Op de kruising van zandwegen bij de woning wandelen we rechtdoor langs de afsluitboom. Dit zandpad wandelen we helemaal uit tot we op een zandweg uitkomen, die langs het opengebied van de voormalige Chaamsche Heide loopt. We slaan hier linksaf en passeren de aanduiding die verwijst naar de Fusilladeplaats Oktober 1944, gelegen350 meter verderop. Zo komen we aan een monument met bankje en interactieve informatiezuil van de Liberation Route Europe. Door een draai aan het wiel, horen we het verhaal over de trieste gebeurtenis van de fusillade van drie burgers begin oktober 1944. Op de bewuste dag worden drie burgers uit hun schuilkelder gehaald door Duitse Falschirmjäger van de 11e divisie. Alphen was toen frontgebied en het aangrenzende Baarle-Nassau was voor een groot gedeelte bevrijd. De drie burgers werden meegenomen naar een greppel verder het zandpad in, waar ze een schot kregen. De 45 jarige landbouwer Adrianus Oomen en de 21 jarige onderduiker Willy van den Corput overleden ter plekke, maar de 39 jarige landbouwer Felix Roelen kwam later die dag bij bewustzijn en slaagde erin om onder het zand vandaan te kruipen en hulp te zoeken. Nooit is helemaal duidelijk geworden waarom zij zijn meegenomen en gefusilleerd. Vermoed wordt dat in de schuilkelder, kort voor de drie werden meegenomen, ook twee of drie marechaussees zaten die betrokken waren bij het verzet. Deze drie vertrokken richting Chaam net voordat de Falschirmjäger bij de schuilkelder kwamen. Mogelijk waren de Duitsers naar die drie verzetsmensen op zoek en namen de drie slachtoffers mee als represaille.

We vervolgen het zandpad tot de eerste kruising en gaan hier linksaf opnieuw het bosgebied van de Alphensche Bergen in. Deze zandweg volgen we langs de Fluitberg aan onze linkerzijde en we negeren alle zijpaden tot we na 1,5 kilometer met de bocht naar links aan het open gebied komen. Hier krijgen we in oostelijke richting zicht op het kerkdorp Alphen. De route maakt een bocht naar rechts langs de bosrand en we negeren het pad naar links. Voorbij een statig optrekje aan onze linkerzijde wandelen we met de bocht naar rechts het bospad in tot aan KNP2. Hier gaat de route naar links en we komen dan even verderop uit op het asfalt van Kwaalburg. Nu linksaf tot aan de eerste bebouwing van het buurtschap Kwaalburg. Dan gaat de route bij de overgang naar de klinkerweg rechtsaf bij de verwijzing naar de verderop gelegen grafheuvel. Langs de bosrand wandelen we tot aan de volgende richtingwijzer naar de grafheuvel. Rechtsaf verloopt het pad langs de akker om dan het bos in de gaan. Het pad naar rechts volgend komen we tussen de bomen door aan een open heidegebied met verhoging, die de grafheuvel aangeeft.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphensche Bergen - Archeologisch monument grafheuvel Kwaalburg
Deze grafheuvel dateert uit circa 2500 jaar voor Christus en staat te boek als een archeologisch monument. De grafheuvel is in de winter van 1961-1962 ontdekt door pastoor Binck. In deze zogenaamde ringwalheuvel werden de crematieresten en een bronzen randbijl gevonden van een mens die hier geleefd moet hebben op de overgang van de jongste Steentijd naar de Bronstijd. Het bosgebied waarin de grafheuvel ligt is een bebost oud heidegebied, de Generaalsbossen genaamd. We verlaten deze plek in zuidelijke richting langs een infopaneel en gaan linksaf over het bospad tot voor het akkerland. Naar rechts voert er een smal pad tot waar we rechts aanhoudend opnieuw op een bospad uitkomen. Linksaf bereiken we de verharding van het voormalige Bels Lijntje bij Wachterswoning 18. We staan hier op de fietsroute waar eens spoorwegtracé van Tilburg naar Turnhout gelegen heeft .

In 1867 wordt deze spoorlijn onder meer voor het kolentransport geopend en dient ter verkorting van de spoorwegverbinding van de Borinage naar de Tilburgse textielfabrieken. Met het gereedkomen in 1872 van de spoorwegbrug bij Moerdijk wordt al snel duidelijk, dat treinvervoer via Roosendaal de voorkeur geniet. Pogingen om het gebruik van het Bels Lijntje te behouden slagen niet en blijven beperkt. Na de opheffing van het personenvervoer in 1934 werd in 1973 ook tot sluiting van de lijn voor het goederenvervoer overgegaan. Na een kort toeristisch leven als Baal-boemel, neemt de NS in 1986 het bestuit om de lijn af te breken en de grond te verkopen aan de gemeenten over wiens grondgebied het Bels Lijntje loopt. Deze gemeenten besluiten over te gaan tot de aanleg van het huidige recreatieve fietspad, dat in mei 1990 wordt geopend door de Gouverneur van Antwerpen en de Brabantse Commissaris van de Koningin geopend. Aan beide zijden van het fietspad liggen brede groenstroken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Boshoven - Wachterswoning 18 aan het Bels Lijntje
Onze route gaat naar rechts langs Wachterswoning 18 om dan meteen naar links het Belslijntje over te steken. Over de Boshovensebaan gaat het in de richting van het buurtschap Boshoven. Bij de N260 steken we over en komen dan bij een Y-splitsing, waar we links aanhouden. Nu wandelen we in het uitgestrekte landbouwgebied te oosten van Alphen. Het zandpad leidt ons langs enkele bosschages tot aan een T-splitsing, waar we linksaf slaan en de route vervolgen. Verderop passeren we aan onze rechterhand een zijweg, de Bunderstraat, die naar het buurtschap Terover leidt. Aangekomen bij de bocht naar rechts langs de Kapellekensbaan , de N260, gaat het zandpad over in het asfalt van de Prinsenhoeflaan.

Het is hier in de directe omgeving dat op het kruispunt van voormalige Romeinse heirbanen volgens oude geschriften de Commanderij Ter Brake van de Tempeliers moet hebben gelegen. Dit was de enige Commanderij van de Tempeliers in Nederland en is waarschijnlijk in 1144 ten tijde van de Kruistochten gesticht. Vermoedelijk zijn de Heren van Breda bij deze stichting betrokken geweest. De Tempeliers verwierven diverse goederen in een aantal buurtschappen nabij het huidige Alphen, alsmede in Chaam. In Alphen bezaten ze landerijen, weilanden, bossen, een molen en het molenrecht. De orde werd echter in 1312 opgeheven, waarna de bezittingen van de Tempeliers in handen van de Johannieter Orde kwamen. De Hoeve Ter Brake wordt dan ten tijde van de 80-jarige oorlog in 1616 verkocht aan Prins Filips-Willem van Oranje Nassau (1554-1618) en blijft tot 1887 in bezit van de Oranje Nassau’s . Wel wordt de oorspronkelijke hoeve in 1860 afgebroken om plaats te maken voor een moderne boerenwoning aan het einde van het nu doodlopende gedeelte van de Prinsehoeflaan. In de volksmond draagt deze boerderij nog steeds de naam “Prinsenhoef”.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen - Oude afbeeldingen Commanderij Hof Ter Brake
Aan het einde van de Prinsehoeflaan staan we op de St. Janstraat bij KNP24 en steken naar links het viaduct over de N260 over de St. Janstraat volgend. We passeren aan de linkerzijde op de hoek met de Prinsenhoeflaan een typisch Brabants veldkapelletje, dat in 1939 hier op initiatief van en door het Brabants Studenten Gilde is geplaatst. St. Jan is gekozen met het oog op de geschiedenis van de eerder genoemde Prinsenhoef, het voormalige Hof ter Brak,e de Commanderij van Tempeliers en de Johannieters, deze geestelijke orde met Johannes de Doper als patroon is in 1048 in Jeruzalem opgericht. Het kapelletje liep in de Tweede Wereldoorlog schade op en is in 1947 hersteld. In 1989 is het gerestaureerd, enkele meters verplaatst en opnieuw ingewijd.

Aangekomen op het Renesplein zien we nog een restant van het oude Bels Lijntje. Het voormalige station Alphen ligt vanaf hier 100 meter naar rechts! Vanaf dit pleintje gaat onze route rechtuit door de Stationstraat naar het centrum van Aphen. We blijven de Stationstraat vervolgen en komen langs een karakteristieke herenhuis op nr.11, gebouwd omstreeks 1890 in eclectische stijl. Aan het einde van deze straat hebben we aan onze linkerhand het voormalige Nederlands Hervormde kerkje gebouwd in 1820 en als zodanig in gebruik geweest tot 1937. Nu is er het Streekmuseum ondergebracht. Het bevat een uitgebreide verzameling van archeologische vondsten. Buiten een collectie aan urnen, gereedschappen en gebruiksvoorwerpen uit de prehistorie en de Romeinse tijd, wordt het hoofdbestanddeel gevormd door de voor Brabant unieke verzameling van sieraden, wapens, potten en glaswerk uit het ter plaatse lootgelegde Merovingische grafveld (450-750 na Chr.). Dat in het Streekmuseum deze bodemschatten tentoongesteld zijn, is de verdienste van Pastoor Willem J.C. Binck (1889-1971), die hier ook een beeld gekregen heeft. Hij heeft zijn hele ziel en zaligheid immers gestoken in het ”letterlijk” blootleggen van de geschiedenis van Alphen door zijn niet aflatend speurwerk vanaf het eerste moment dat hij in 1932 als “zielenherder” naar Alphen gekomen is.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Alphen - Nieuwe inrichting Renesplein
Op de hoek van de Stationstraat en de Raadhuisstraat worden we aangestaard door een bronzen belhamel, een kunstwerk van de Gemertse beeldhouwer Toon Grassens, die de herinnering levend houdt aan de schapen, die de heide in de omgeving van Alphen in vroegere tijden begraasd hebben. Langs dit kunstwerk bereiken we even verderop de St. Willibrorduskerk bij KNP22. Nog even linksaf en we komen we aan ons vertrekpunt van deze rondwandeling.

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens.

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 50E Gilze
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer L.A.W.V. "Via-Via"




Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 14-02-2017 door C.P.J. Aerssens