OP PAD IN HET DOMMELDAL 2
Omgeving Boxtel - St. Michielsgestel - Gemonde 18 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Gemonde - Het Dommeldal met meanderende Dommel
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Eetcafé De Oude Ketting, Bosscheweg 74, 5283 WB Boxtel
Ongeveer 19 km.
Deze rondwandeling verloopt tussen Boxtel en St. Michielsgestel. Bij vertrek vanuit Boxtel gaat de route door het gebied Venrode en Landgoed Wilhelminapark. We vervolgen de wandeling langs het golfterrein Zegenwerp naar de Dommel. Voorbij aan de waterkrachtcentrale komen we in de buitenwijk van St. Michielsgestel en gaan richting buurtschap Hezelaar. Via de Welsche Hoeven bereiken we door het coulissenlandschap het autentieke dorpje Gemonde. Het laatste traject brengt ons op de oever van de Dommel terug langs de rioolzuiveringsinstallatie naar het vertrekpunt in Boxtel.

ROUTEBESCHRIJVING

Plaats van vertrek is de grote parkeerplaats bij Eetcafé De Oude Ketting in Boxtel zijn. We wandelen hier bij KNP37 over het asfalt van de Ketting langs enkele opmerkelijke optrekjes in de richting van het viaduct over de A2. Over het viaduct slaan we bij de paaltjes meteen linksaf en dalen over de treden in het talud af. We volgen door het bos het Venrodepad naar rechts en komen nu aan enkele vennetjes. We zijn hier op het Landgoed Venrode. Dit 88 hectare grote bosgebied is bekend om zijn gagel struwelen langs een tweetal vennen, die diep in het donkere dennenbos verscholen liggen. In het water staan bijzondere planten als wateraardbei en moerashertshooi. Je komt ook op dit landgoed de meest uiteenlopende vogelsoorten tegen: zwarte mees en kuifmees in het naaldbos, boomklever in de lanen, dodaars op de vennen en gele kwikstaart in het cultuurland. In het vroege voorjaar zijn de oevers van de vennen helemaal rood gekleurd door de gagel. Bijna nergens groeit zoveel van dit sterk geurende struikje als hier. Voordat hop als smaakmaker aan bier werd toegevoegd, diende gagel daarvoor. De paus maakte er een einde aan. Het zou niet alleen roesverwekkend zijn, maar ook giftig. Dat is al lang achterhaald en gagelbier is weer gewoon op de markt.

Op de splitsing van de Venrodewandelroute houden we links aan en zien even verderop aan onze linkerzijde een verhoging. Hier op Landgoed Venrode is in 2013 een grafheuvel uit de Bronstijd van 5000 jaar oud ontdekt en nu gemarkeerd met palen. 150 jaar geleden werd er ook al een grafheuvel op Venrode gevonden. Voorwerpen hieruit zijn tentoongesteld in Oertijdmuseum De Groene Poort in Boxtel en het Noord-Brabants Museum in Den Bosch. We volgen het pad rechtuit langs opnieuw een ven en komen aan open terrein. Op de splitsing van paden slaan we linksaf en wandelen langs de slagboom tussen de akkers door tot we na 300 meter bij enkele huizen uitkomen. Na de slagboom slaan we rechtsaf de halfverharde Venrodeweg in. Dit laantje lopen we helemaal uit en staan dan op de Gestelseweg, waar we recht oversteken. Op het Kampspoor vervolgen we onze wandeling langs de toegang tot het terrein van de Herenboeren Wilhelminapark. Met de bocht naar rechts volgen we het asfalt langs de A2 tot na het open gebied aan onze rechterzijde. Hier gaat de route rechtsaf over een dijkje omzoomd met bomen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed Wilhelmina - Ruïne oude boerderij
We staan nu op Landgoed Wilhelminapark, dat oorspronkelijk Landgoed Dommeloord heet. In 1778 komt het gebied in bezit van een oudoom van Ewald Marggraff (1923-2003), die het naar zijn vrouw vernoemt. Hij steekt er veel geld en energie in om er iets moois van te maken en start in 1800 met de ontginning. Zo is het nu nog bestaande dambordpatroon van percelen en dreven ontstaan. Gedurende de 19e eeuw wordt bos beplant en in de loop van de 20e eeuw wordt het voor agrarisch gebruik ontgonnen. Dit is mogelijk gemaakt door het beschikbaar komen van kunstmest. De overblijvende bospercelen zijn met grove den en eik beplant. Maar als Ewald Marggraff het Landgoed Wilhelmina erft, heeft hij een andere filosofie over het onderhouden van landgoederen. Hij wil alles laten zoals het is en het bos verwildert en veel omgevallen bomen blijven liggen. Stopt een pachter met boeren dan blijven akkers en grasland braak liggen. De boerderij komen leeg te staan en worden een met de natuur. Na de tragische dood van Ewald Marggraff in 2003 komt Landgoed Wilhelminapark met het oude cultuurlandschap met akkers, weilanden en oud gemengd bos, wat wordt doorsneden door kaarsrechte lanen, in bezit van de Marggraff Stichting, die het ooit zo prachtig landgoed nu beheren.

Het dijkje volgend komen we op een kruispunt van paden. Hier staan we plotseling oog in oog met enkele ruïnes van boerderijen met schuren, die bewoond zijn geweest tot eind jaren zestig van de vorige eeuw. Als de situatie zo blijft zoals ze er nu bij liggen dan zal het niet al te lang meer duren en er is echt niets meer van over. Vooral de boerderij aan de rechterzijde met de “kloosterramen” is vrij uniek, want er zijn geen Brabantse boerderijen bekend met spitsboogramen. Ook de boerderij er schuin tegenover met zijn driekantige voorzijde en overstekend dak is behoorlijk uniek, maar ook hier is er niet veel meer van over! Op dit kruispunt slaan we links af door een eikenlaantje tussen de akkerpercelen en weilanden door, noordwaarts en parallel aan de A2. Aangekomen op een viersprong slaan we linksaf en op het dijkje verlaten we aan het einde naar rechts langs een weitje het Landgoed Wilhelmina. Het bospad volgend hebben we Landgoed De Halse Barrier aan onze linkerzijde. Het is een particulier landgoed van 13 hectare, dat in het noorden grenst aan het dal van de Esschestroom en in het zuiden aan het Wilhelminapark. Het is een landschapspark met een waterpartij, een ven en betrekkelijk grote hoogteverschillen. Er groeien onder meer veel koningsvarens en langs het ven vind je gagelstruwelen en moerashertshooi. Het pad volgend lopen we het bos uit en komen tussen twee villa’s uit op de halfverharde Halse Barrier. Rechtsaf langs huisnummer 28 vervolgen we onze route.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed Zegenwerk - Bos met waterpartij/H5>
Langs een eenvoudig wegkruis en met de bocht naar rechts en links slaan we het eerste pad naar rechts in, Kievitslaantje. Met de bocht naar links bereiken we de kruising met de Heidijk. We volgen bij KNP56 de Heidijk, een lang eikenlaantje, naar rechts. Duidelijk is te zien dat we hier ook op een dijkje wandelen! Aan de rechterzijde hebben we zicht op een aantal holes van de golfbaan van Golfclub de Dommel. Op de eerste kruising aangekomen kiezen we voor het smalle bospad schuin links voor. Onze wandelroute leidt ons door een Gemeentebos Esscheweg langs een vennetje in de richting van de Esscheweg. Links af volgen we over het bospad langs het asfalt van die Esscheweg tot aan KNP57. We wandelen richting de eerste huizen. Even voorbij de Eikenlaan steken we over. Dan lopen we ogenschijnlijk een golfterrein op. Hier is het terrein van Golfclub De Dommel, één van de oudste golfbanen van Nederland is opgericht in 1928. In 1929 is dan op initiatief van de Bossche bankier Cees van Lanschot (1897-1953) een begin gemaakt met de aanleg van een 9-holes golfbaan op een mooi stuifduinlandschap langs de Dommel, waar rond de eeuwwisseling al veel dennenbomen geplant zijn om het stuiven tegen te gaan. Het terrein is aangelegd door de in die tijd bekende Engelse golfbaanarchitect Harry Colt en sluit aan op het Landgoed Zegenwerp.

We kruisen het golfterrein, wandelen langs een waterpoel en gaan rechtuit door het bos tot op de T-splitsing. Hier slaan we linksaf en komen bij KNP58. Dan rechtsaf volgen we een smal paadje en passeren we enkele verbouwde boerderijen met links in de wei een solitaire eik. Wat verderop met de bocht mee naar links zien we rechts de oprijlaan en toegangspoort tot Landgoed Zegenwerp met een sober landhuis uit het eind van de 18e eeuw met fronton en ramen in Empirestijl. De naam van het landgoed is in het hekwerk te lezen. Landgoed Zegenwerp is het oudste landgoed in de directe omgeving van Vught. In de Frankische tijd is hier al sprake van een hoeve op de westoever van de Dommel. Het is een oud adellijk landgoed, dat in 1809 gekocht wordt door Baron Willem Arnold Alting Lamoraal van Geusau (1783-1855), burgemeester van Sint-Michielsgestel. In 1828 verkoopt hij het weer. De huidige situatie is omstreeks 1850 ontstaan, als het landgoed wordt getransformeerd naar de Engelse landschapsstijl. Nu behoort het landgoed van 70 hectare toe aan de stichting Het Brabants Landschap.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Dommeldal - Waterkrachtcentrale
Het pad voert ons verder door het laantje naar Landhuis Zegenwerp. Op het punt waar dit met eiken omzoomde laantje naar links afbuigt, gaat onze route rechtdoor en passeren we de in 2006 aangelegde 960 m lange vispassage, die een hoogteverschil van 1,8 meter overbrugt in de stroombedding van de Dommel, die we even verderop bereiken bij een solitaire eikenboom met zitbankje. We staan nu op de westelijke oever van de Dommel, die in de jaren 50 van de 20e eeuw is gekanaliseerd. We volgen het jaagpad tot aan de stuw. Bij deze stuw aangekomen valt direct de in 2016 gebouwde waterkrachtcentrale in de Dommel op. Het is een burgerinitiatief van de bedenkers Jan en Bram Taks, die hiervoor in 2011 de Duurzame Energiecoöperatie Dommelstroom oprichten en een crowdfundingsactie starten om dit plan te realiseren. De waterkrachtcentrale werkt volgens het principe van de schroef van Archimedes, ofwel de vijzel van Landustrie en is aangebracht in het verlengde van de middelste van de 3 doorlaatopeningen in de stuw. De waterkrachtvijzel met een diameter van 4 meter en een lengte van 6 meter is onder een hoek van 22 graden geplaatst en zorgt met zo’n 20 tot 25 omwentelingen per minuut voor een optimaal rendement. Het neervallende water laat de vijzelschroef draaien en wordt door een generator omgezet in elektrische stroom met een productiviteit van 600.000 kWh per jaar. Aangetoond is dat vissen ongedeerd uit de ronddraaiende vijzel komen. Een krooshek voorkomt dat stenen en hout vanuit de rivier in de vijzel komen.

We steken de stuw over en gaan bij KNP26 rechtsaf op de oever van de Dommel. Links is in het landschap een oude meander van de nu gekanaliseerde Dommel zichtbaar. De route buigt bij de groengele markering naar links en het bospad verloopt langs de oude meander van de Dommel. Zo komen we op het asfalt in het buurtschap Genenberg bij de markante witte molen De Genenberg. Deze ronde stenen beltmolen is gebouwd in 1842 in opdracht van Petrus Peters, die geen molenaar is, maar die de molen verhuurt. Tot 1965 is de familie Peters eigenaar van de molen. Inmiddels is de molen niet meer in gebruik als korenmolen, maar in de loop der tijd als woning van verschillende eigenaren. In het voorjaar 2005 zijn de romp (met coating) gewit en wiekenkruis en staart geschilderd. Daarna is er weer af en toe met de molen gedraaid, maar de omgeving is door de talrijke bomen erg ongunstig geworden. Anno 2011 moet worden vastgesteld dat de molen al geruime tijd niet meer heeft gedraaid, gezien de haveloze staat van de vier zeilen. Voorbij de molen komen we over het stroompje van de Beeksche Waterloop en rechtuit wandelend bereiken de eerste huizen van St. Michielsgestel aan de Schijndelseweg. Rechtsaf bij KNP24 volgen we deze straat voorbij aan de verderop gelegen brandweerkazerne. Na goed een kilometer laten we de bebouwing achter ons en kiezen bij KNP65 rechtsaf de verharding naar het buurtschap Hezelaar. We volgen het asfalt tot de eerste gelegenheid naar rechts bij KNP66. We slaan hier het bomenlaantje in en lopen de grasbaan helemaal uit tot aan de Gemondseweg, die we recht oversteken. Het halfverharde pad gaat over in een karrenspoor en met de bocht naar links komen we verderop aan een afgelegen onderkomen. De route verloopt naar links langs een sloot tot op een T-splitsing. Naar links volgen we het pad, dat op de Topografische kaart vermeld staat als Veestraat. Zo bereiken we KNP29 op de T-splitsing met de Kaatse Hoeve.

© L.A.W.V.VIA-VIA
St. Michielsgestel - Molen De Genenberg
Op dit punt wandelen we rechtuit over het asfalt en komen over de Beeksche Waterloop bij een kruispunt van wegen bij KNP22. Hier bij KNP22 links af het Bredepad in en nu bij de eerste mogelijkheid bij KNP21 opnieuw linksaf het smalle pad door een bomenlaantje volgen. Met enkele bochten bereiken we de bebouwing in Gemonde. In de Lariestraat wandelen we naar rechts en slaan de eerste straat, de Akkerstraat in, die we helemaal uitlopen tot de Dorpstraat. Naar rechts komen we bij een muziekkiosk, die op 5 oktober 1946 in gebruik genomen is door muziekvereniging Sint Lambertus, in 1976 afbrandt en weer wordt opgebouwd. Maar de kiosk verpaupert in de loop der jaren en maar nu staat hij er na renovatie weer fier bij.

We zijn nu in het knusse centrum van Gemonde, een zeer oud dorp, dat al voorkomt in een register van de Abdij van Echternach uit het jaar 698-699. In die tijd wordt de plaatsnaam nog geschreven als Datmunda, te lezen als Gaimunda, verwant aan het Latijnse woord “mons” of “montis”, wat zoveel betekent als “berg” of “hoogte”, wat betrekking heeft op de ligging op een landschappelijke hoogte langs de Dommel. De vondst van een urnenveld in het ten noorden van Gemonde gelegen buurtschap Wielse Hoeven duidt op al duizenden jaren bewoning in deze omgeving. Het huidige dorp is ontstaan uit vier gehuchten, die elk deel hebben uitgemaakt van Boxtel, Sint-Michielsgestel, Schijndel en St. Oedenrode. De verklaring van deze vreemde situatie voert terug tot 1314, als de zogenaamde Bodem van Elde door de Hertog Jan III van Brabant wordt uitgegeven. Het is in die tijd een moerassig en onbewoonbaar gebied. Na de Franse Revolutie (1789) wordt 1802 de moderne gemeentelijke structuur ingesteld en wordt het gebied over vier gemeenten verdeeld. Bij de herindeling op 1 januari 1996 komt hieraan een einde en gaat het kerkdorp Gemonde in zijn geheel over naar de Gemeente St. Michielsgestel.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Gemonde - Dorpsplein met muziekkiosk en zicht op R.K. Parochiekerk St. Lambertus
Tegenover het kerkhof vinden we een café. Maar de oorspronkelijke naam De Zwaan, die nog steeds boven de deur prijkt, heeft plaats moeten maken voor Café Zaal De Schuif. Het is een echt dorpscafé met de sfeer van weleer! Voor ons een plek om neer te strijken voor de middagpauze. Weer op weg gaat de Dorpstraat over in het Kerkeind en passeren we de R.K. Parochiekerk St. Lambertus, ontworpen door de architect Wolter te Riele (1867-1937), die als een van de meest vernieuwende architecten van de Neogotische stijl in Nederland geldt. Het is een Neogotisch bakstenen kerkgebouw waarvan de gewelven van schoon metselwerk zijn. Hierop zijn tussen 1925 en 1950 een aantal gewelfschilderingen aangebracht. In de kerk is een preekstoel te vinden van omstreeks 1850, vervaardigd door de firma Gebr. Goossens uit 's-Hertogenbosch. In het priesterkoor zijn een vijftal glas-in-loodramen aangebracht en merkwaardigerwijs bevindt zich daar ook het orgel. Het beeld van Christus op de Koude Steen is uit de 18e eeuw en gemaakt van beschilderd eikenhout. Het christendom is in deze streek vermoedelijk vanuit Maastricht gebracht door missionarissen uit de omgeving van de Heilige Lambertus, waaraan de huidige parochie haar naam dankt. Vermoedelijk is er hier in de 8e eeuw al een kapel die afhankelijk is van de Abdij van Echternach. Maar ook opgravingen hebben ook de resten van een 11e eeuwse kerk aan het licht gebracht. Geleidelijk krijgt deze kerk een meer Gotisch karakter en wordt in 1648 bij de vrede van Münster toegewezen aan de Protestanten. De katholieken zijn voor hun eredienst aangewezen op schuurkerken. Weliswaar krijgen de katholieken in de Napoleontische tijd hun kerk weer terug, maar deze wordt in 1824 afgebroken. De stenen gebruikt men voor de bouw van een nieuwe kerk, die echter te klein wordt en in 1924 wordt vervangen door de huidige R.K. Parochiekerk St. Lambertus.

Even verderop voor de pastorie staat een opvallende vierkante hardstenen grenspaal uit 1879, een relict van de vele grenscorrecties en bestuurswisselingen die het kerkdorp Gemonde in de loop der tijd heeft ondergaan. Hij is opgericht naar aanleiding van het openen van de eerste keiweg van Sint Michielsgestel naar Boxtel en geeft de scheiding aan tussen het grondgebied van beide plaatsen. De grenspaal heeft cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van de bestuurlijke ontwikkeling van Gemonde en is van kunsthistorisch belang vanwege de detaillering en de zeldzaamheid. Nu komen we op een driesprong en houden hier rechts aan, het Kerkeind volgend. Aan het einde wandelen we op de Y-sprong naar rechts de Lariestraat in. Op de kruising aangekomen gaat de route linksaf de Loopstraat in. De route gaat hier tot aan de eerste afslag, dan naar links de Hoogert volgen. We negeren KNP71 en In de bocht naar links wandelen we rechtuit richting nr. 4. We lopen door tot op de oever van de Dommel. Hier is een aanlegsteiger. Op de oostelijke oever van de Dommel blijven we het jaagpad linksaf stroomopwaarts volgen en negeren alle zijpaden en weggetjes!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Dommeldal - Op weg naar Boxtel
Aan de overzijde van de Dommel hebben we zicht op het kleine buurtschap Heult. Hier was ooit het Goed Te Heult, waarvan maar weinig bekend is. Het is begin 15e eeuw in bezit van ene Willem Aben. Na zijn dood erven de kinderen van Aert Mynnemeer het goed, dat zij in 1428 verkopen aan Jan Wouters Wal. Eind 15e eeuw liggen op Heult de boerderijen van het Convent van Coudewater onder Rosmalen en maakt het Goed Heult zeker deel uit van de bezittingen van het nonnenklooster. Maar hoe de zusters dit gebied verkregen hebben, is niet meer na te gaan. Verder is op Heult in 1866een grafheuvel op de Heult ontdekt bij zandafgravingen tussen 1860 en 1870. Deze zandafgravingen waren nodig om de in het moeras liggende ’s Hertogenbosch voor stadsuitbreiding op te hogen met zand. Zo ontdekt men hier een graf waarin ook voorwerpen, zoals vier potten en een wrijfschaal, liggen. Dit duidt erop dat in dit gebied vroeger kleine boerengemeenschappen gewoond hebben, die leefden van de vis en het wild. De grafheuvels zijn voorbehouden aan de leiders van de gemeenschap.

We passeren een dode Dommelarm, KNP86 en 88 en komen bij KNP39 aan het bruggetje over de Dommel aan de uitloop van een groot retentiebekken. Over het bruggetje gaat onze route op de T-splitsing naar links en komen nu aan de Rioolwaterzuivering Boxtel, één van de oudste zuiveringen van Waterschap De Dommel. De rioolwaterzuivering is gebouwd in 1963 en In 1984 uitgebreid. Het rioolwater op deze installatie wordt aanvankelijk gezuiverd met behulp van biorotoren en vanaf 2005 wordt de gehele installatie vervangen voor een geheel nieuwe opzet van biologisch zuiveren met ronde actief-slibtanks met meerdere ringen. Rechts langs de Rioolwaterzuivering volgen we het asfalt en keren over de A2 terug naar het vertrekpunt van onze dagwandeling, De Oude Ketting.

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25.000, 45D Schijndel
- TopoKaart 1:25.000, 51B Best
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 07-05-2018 door C.P.J. Aerssens