DE HOLLANDSCHE BOSSCHEN ROUTE
Omgeving Baarle-Nassau - Baarle-Hertog 14 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Grensmarkering Belgié - Nederland op Loveren
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek










 Centrum Parking, St. Jansstraat 6, 5111 VR Baarle-Nassau
Ongeveer 14 km.
Deze rondwandeling voert door het buitengebied van dorp Baarle met zijn unieke status van een groot aantal enclaves, die met hun soms grillig verloop het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog wederzijds insluiten. Als we de dorpskern door het buurtschap Loveren hebben verlaten, voert de route over Nederlands grondgebied door het bosrijke gebied Het Goordonk langs een visvijver naar de Fransebaan. Over deze brede zandweg wandelen we naar het bosgebied Hollandsche Bosschen met het Wolvenven. We komen daarna in het open landbouwgebied van de buurtschappen Eikelenbosch en Hoogeind en de Tommelsche Heide. We wandelen door dit gebied langs Vakantiepark De Heimolen vanwaar de route door het aangrenzende bosgebied via het buurtschap Trommel verloopt. Op het laatste traject volgen we het oude tracé van het Bels Lijntje terug naar het vertrekpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

Er wordt afgesproken dat we elkaar om 9.15 uur zullen treffen in Baarle-Nassau op de parkeerplaats aan de St. Jansstraat voor een rondwandeling in het grensgebied van Nederland en België, die met recht als een echte “Grenzeloze Wandeling” kan worden beschouwd. Het dorp Baarle heeft immers een uniek status door de aanwezigheid van een groot aantal verschillende enclaves, die met hun soms grillig verloop het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog wederzijds insluiten. Slechts met een oplettend oog kun je binnen de bebouwing van Baarle zien in welk land je je bevindt. In het buitengebied is dit niet meer mogelijk! Het is de bedoeling dat we de dorpskern verlaten via het buurtschap Loveren en door het bosrijke gebied Het Goordonk langs een visvijver naar de Fransebaan wandelen. Van hier wandelen we door het bosgebied Hollandsche Bosschen met het Wolvenven en vervolgens in het open landbouwgebied van de buurtschappen Eikelenbosch en Hoogeind en de Tommelsche Heide wandelen. Langs Vakantiepark De Heimolen en het aangrenzende bosgebied verloopt de route dan via het buurtschap Trommel en volgen we op het laatste traject het oude tracé van het Bels Lijntje terug naar het vertrekpunt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Baarle-Hertog - WOI Verzetspad en Dodendraadroute
De rondwandeling vertrekt vanaf de parkeerplaats aan de St. Jansstraat. Op de hoek van de St. jansstraat en de Chaamseweg bij het parkje met zitbankjes staat KNP54. Hier volgen we onze route richting KNP64 over de Chaamseweg langs het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde Baarlese militairen in de WOII. We zijn hier op Belgisch grondgebied! Op de eerste kruising bij KNP64 staan we linksaf de voor het verkeer doodlopende Burgemeester Van Gilsestraat in. We passeren een Informatiepaneel van het WOI Verzetspad. De Burgemeester Van Gilsestraat komt uit op de Pastoor de Katerstraat, waar we bij KNP79 naar rechts afslaan. Verderop is in de straatmarkering te zien, dat we terug in Nederland zijn op Loveren, een buurtschap met een driehoekig pleintje bij KNP59.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loveren - Infopaneel Belgische Enclave H7
Aan dit pleintje op Loveren passeren we een infopaneel van de Dodendraad, de elektrische prikkeldraadversperring tijdens WOI. Op nog een aantal plekken in Baarle-Nassau en Haarle Hertog gaat de route langs panelen met informatie over deze Dodendraad. Dit was een elektrische grensversperring met een hoogspanning van ongeveer 2.000 Volt tussen het door de Duitsers bezette België en het neutrale Nederland tijdens WOI. Deze Dodendraad verliep met een lengte van bijna 450 kilometer van Knokke naar het Drielandenpunt en is geplaatst, omdat de Duitsers er niet in slaagden om hun kilometerslange rijksgrens hermetisch af te sluiten. De elektrische grensversperring bestond uit dennenhouten palen waarop porseleinen isolatoren geplaatst werden om de stroomdraden aan te bevestigen. Meestal waren het vijf of zes draden, op dertig centimeter van elkaar en bevestigd aan de Belgische kant van elke paal. Hoog daarboven waren nog twee draden aangebracht voor de stroomvoorziening uit schakelhuisjes, waarin technische apparatuur was ondergebracht en die tevens dienden als wachtlokaal voor de Duitse grenswachters. Baarle-Hertog, gelegen op Nederlandse bodem, is dan omwille van de enclavesituatie de enige niet-bezette Belgische gemeente achter de Dodendraad. De Belgische overheid en het verzet wisten hiervan handig gebruik te maken. Maar niet voorkomen kon worden dat veel Belgische vluchtelingen of Duitse deserteurs bij hun poging om de dodendraad te omzeilen het moesten bekopen met de dood.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loveren - Infopaneel Dodendraad
Opvallend op Loveren is ook de kleine Belgische enclave H7, waar de internationale grens dwars door een huis loopt. Links van de deur staat het Belgische huisnummer 2 en rechts het Nederlandse nummer 19. Dit huis is de voormalige Herberg De Swaen, die kort na 1640 is gebouwd en als Rijksmonument in zowel Nederland als België staat. Deze herberg was een van de halteplaatsen voor passerende rijtuigen. De postkoetsen op de lijn 's-Hertogenbosch-Brussel hadden een vaste halteplaats bij de op Loveren gelegen herberg De Rode Leeuw. Zeer waarschijnlijk heeft Hugo de Groot in een van deze herbergen overnacht in de nacht van 22 maart op 23 maart 1621 toen hij in een boekenkist ontsnapte uit Slot Loevestein en op weg was naar Antwerpen. Drieëndertig jaar later zou ook Christina I van Zweden na haar troonsafstand naar Antwerpen vertrekken en ook zij zou in Loveren overnachten. Mogelijk dat Hugo de Groot haar aangeraden heeft om in Loveren te overnachten.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Baarle-Hertog - Voormalige Herberg In De Zwaann tijdens WOI
Net voorbij de voormalige Herberg De Swaen op Loveren heeft aan het onverhard pad ter linker zijde buiten de bebouwing ooit het Kasteel Bruheze met vier torens en een gracht gelegen. Van dit kasteel is niks bewaard gebleven. Hooguit zal men in de grond nog wat funderingen kunnen tegenkomen. De plattegrond van een met eikenbomen beplante oprijlaan dat via een brug naar het kasteel loopt, staat duidelijk getekend op een minuutplan van het Kadaster van omstreeks 1832. De oorsprong van Kasteel Bruheze gaat wellicht terug tot 1243 als de Abdis van Thorn hier het “Hof van Loven” in bezit heeft en dit raakt later door vererving in handen van het geslacht Bruheze. Ene Hendrik van Bruheze is vanaf 1519 Schout van Alphen en Baarle-Nassau en woont als regel op het “Hof van Loven”, dat later naar hem wordt genoemd. Na een familieruzie, waarbij geen erfpacht betaald wordt, komt Kasteel Bruheze in andere handen en raakt onder de nieuwe bezitters in verval in 16de eeuw. Het is Adriaen Verelst, Schout van Alphen, Baal en Chaam, die rond het midden van de 17de eeuw het vervallen "Slot van Bruheze” herbouwt. Als in Baarle de pest (1665-1667) woedt wordt Bruheze tot ziekenhuis voor de pestlijders ingericht. Na 1671 en 1677 wordt het kasteel nog enkele keren verkocht, maar pas in 1741 komt het definitief onder de nog altijd geldende rechten van de Abdissen van Thorn uit. Kasteel Bruheze verandert daarna nog een aantal keren van bezitter en doet ook dienst als marechausseekazerne. Tenslotte vervalt het tot een ruïne. De boerderij met schuur en bijbehorende gronden kwam in 1889 in handen van de landbouwer Jan Timmermans, waarna het van de aardbodem verdwenen is nadat er vele geslachten en generaties gewoond hebben. Met de vondst van de top van een monumentale paal van de inrijpoort bestaat het vermoeden dat het laatste reliek is van wat eens Kasteel Bruheze moet zijn geweest.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Baarle-Hertog - Krijttekening ruïne Kasteel Bruheze van D.L. Schurmans (1870)
De wandeling vervolgend laten we Loveren achter ons en komen we verderop aan KNP8, waar we naar rechts de Goorweg inslaan. In de bocht naar rechts kiezen we bij de lantaarnpaal met een routesticker voor het pad naar links voorbij aan de Ezelshoeve. Na een elektriciteitsgebouwtje leidt het zandpad ons naar KNP66 in het bosgebied Het Goordonk, bestaande uit dennen en ook gedeeltelijk uit loofhout. De naam Goordonk duidt op een hoogte (donk) in en nabij een moerassig gebied (goor). Dit is herkenbaar in het landschap dat gemiddeld drie tot vier meter hoger ligt dan de nabije omgeving en het is enigszins heuvelachtig. Oorspronkelijk is het gebied hier nauwelijks bebost en bestaat uit woeste gronden, die in de periode van 1869 tot 1914 behoren tot uitgebreide bezittingen van de schatrijke familie Mayer uit Antwerpen. Vanaf 1916 worden hier dennen aangeplant en nu overheerst het loofbos.

© Anne Pillen
Het Goordonk - De Boshut van Sonja Prins (1912-2009)
Aan de rechterzijde van het bospad bevindt zich in het bos nog het restant van de voormalige oude schietbaan, die in de periode van vóór WOI rond 1900 aangelegd is, als de "Volksweerbaarheid" hier haar schietoefeningen houdt. De Gemeente Baarle Nassau heeft in 2011 een restauratie uitgevoerd. Het bospad volgend zien we verderop aan de rechterzijde in het bos verscholen landhuisjes en bungalows, waarvan de eerste uit de naoorlogse jaren stammen als een van de grondeigenaren met de bouw van enkele kleine vakantiewoningen begint. In de jaren zeventig van de vorige eeuw wordt hieraan een halt toegeroepen. Opvallend is aan het Goordonk 15 de Boshut, het voormalige huisje van verzetsstrijdster en dichteres Sonja Prins (1912-2009), die de uit 1947 stammende onbewoonbaar verklaarde recreatiewoning op een verwilderd stuk bosgrond als toevluchtsoord kiest. Sonja Prins heeft op deze bijna mystieke plek tot op hoge leeftijd gewoond om er in alle rust te kunnen werken aan haar beschouwend proza en herinneringen aan het verzet, naast tijds- en politieke gedichten. Daarna was het een creatief laboratorium van kunstenares Anne Pillen, dat na haar dood in 2019 overgaat in de Stichting AnnAtopiA.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Het Goordonk - Uitzicht over de visvijver
Bij KNP66 is het even opletten! Hier slaan we net voor de knooppuntpaal rechtsaf. We volgen door een bomenlaantje rechts aanhoudend de groengele markering langs enkele riante optrekjes naar KNP44 aan de Oude Bredasebaan. De route gaat naar links over de parkeerplaats tot aan de visvijver. We wandelen rechtsaf door het poortje rond de visvijver langs KNP55 en volgen de markering over de bospaden tot we bij KNP68 aan de Fransebaan uitkomen. Hier gaat onze route naar links. We wandelen nu over een historische doorgaande weg, aangelegd door een detachement van de Franse legers van Generaal Jean-Charles Pichegru (1761-1804) rond 1795 tijdens de Franse overheersing. Rechtuit op de Fransebaan komen we op de kruising van een aantal paden met de Oude Bredasebaan. We steken bij KNP41 recht over en vervolgen het zandpad. We passeren verderop KNP66, waar zich links aan het bospad een oude gedenkplaats bevindt, die in de vergetelheid geraakt is. Hier is op zondagmorgen 25 februari 1945 de jonge Baarlenaar Jan Vissers doodgeschoten door een brigadier van politie omdat hij gestroopt zou hebben. Dit droeve voorval leidt tot grote onrust en verontwaardiging in Baarle. Zijn vrienden hangen een eenvoudig houten kruis tegen een boom op de plek des onheils, die na verloop van tijd verdwenen is en in november 2011 door Heemkundekring Amalia van Solms is terug geplaatst.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg op de Fransbaan
Op de Fransebaan voorbij KNP43 komen we aan de Baarleseweg. We steken hier schuin naar rechts over langs de picknicktafel en vervolgen de route nog steeds op de Fransebaan. Verderop voorbij aan KNP45 en KNP46 komen we na het landbouwcomplex aan het bosgebied De Hollandsche Bosschen. Hier gaat onze route na het infopaneel rechtsaf door een laantje tot we bij KNP92 uitkomen. We steken de kruising van bospaden recht over en slaan op de volgende kruising linksaf langs de groengele markering. We volgen het pad met de klok mee langs een bankje in de bocht. We negeren alle zijpaden tot we op het punt komen waar naar links een laantje met rododendrons begint. Door de weelderige groei van deze struiken is het opletten naar de groengele markering, die naar links wijst. We zijn hier midden in bosgebied De Hollandsche Bosschen met het Wolvenven .

© L.A.W.V.VIA-VIA
Infopaneel De Hollandsche Bosschen
Dit natuurgebied ligt aan de voormalige Ulicootsche Heide op de overgang tussen hoger gelegen zandgronden en de lager gelegen beekdalen van de Pools Heining en de Reutsche Loop. In de 19e eeuw maakt het deel uit van een groot grensoverschrijdend landgoed dat in bezit is van de Belgische familie Jacquemyns-Rolin. Zij noemen dit in Nederland gelegen bos ‘Hollandsche Bosschen’. Het is aangelegd naar het voorbeeld van de tuinen van Versailles van Zonnekoning Lodewijk XIV en aangeplant door aanhangers van Napoleon, die als krijgsgevangenen opgesloten zaten in Hoogstraten. Begin 20ste eeuw moet de familie Jacquemyns-Rolin de gronden met het Wolvenven verkopen vanwege geldgebrek omdat er van de investeringen in een spoorlijn Turnhout - Tilburg en in station Weelde niets terugkomt. Burgemeester Henri van Gilse van Baarle-Hertog koopt het landgoed, dat sindsdien via vererving langs de vrouwelijke kant in bezit blijft van vier generaties totdat het door Natuurmonumenten wordt aangekocht. Tijdens WOII verbergt de toenmalige eigenaar dokter Bloem op het landgoed onderduikers en Engelse piloten. Opmerkelijk is dat de Hollandsche Bosschen bij de oudere Baarlenaren nog steeds bekend is als ‘Blommegoed’, het landgoed van dokter Bloem!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Infopaneel Belgische Enclave H18 bij KNP50
Door het rododendronlaantje worden we naar links afgeleid en komen nu verderop bij KNP91 op de Haldijk. De route volgt naar links het fietspad tot aan de fietssluis op de kruising met de Fransebaan, waar we rechtsaf het zandpad inslaan naar de Hoogstratensebaan. Op deze weg wandelen we een tiental meter naar links om dan rechtsaf het zandpad te volgen naar KNP20. Rechtuit op het asfalt komen we dan aan KNP50. Hier staat een infopaneel, dat tekst en uitleg geeft over de Belgische enclave H18, die voor ons in het open landbouwgebied ligt. We wandelen nu linksaf naar het buurtschap Eikelenbosch. Op de T-splitsing aangekomen gaan we linksaf en laten het buurtschap Eikelenbosch achter ons. Meteen na enkele meters slaan we rechtsaf de grasbaan in die ons naar het gehucht Hoogeind brengt.

Eerste Poolse Pantserdivisie onder commando van Generaal Stanislaw Maczek
Het gebied ten zuidoosten van Eikelenbosch en Hoogeind, dat op de topokaart vermeld staat al Tommelsche Heide, is het gebied waar begin oktober 1944 de oprukkende Polen in WOII in oktober 1944 zware tegenstand ondervonden van de Duitsers. Een groot aantal soldaten van de 719 infanteriedivisie van Generalleutnant Karl Sievers (1892-1961) en de 346 infanteriedivisie van Generalleutnant Erich Diestel (1892-1973) met tanks en een aantal Nederlandse SS-ers hielden zich hier op. Zij maakten deel uit van het 15e Duitse leger onder General der Infanterie Gustav Adolf von Zangen (1892-1964), die zich verschanst hadden in de boerderijen. De Polen van de Eerste Poolse Pantserdivisie met hun infanterie voerden in hun langzame maar gestadige opmars vanuit het zuiden op 2 en 3 oktober 1944 een bloedige strijd met deze Duitsers. Op 4 oktober wordt Baarle-Nassau bevrijd, maar dan stagneert de opmars in noordwestelijke richting. Het zal nog tot 29 oktober 1944 duren tot de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Stanislaw Maczek (1892-1994) Breda inneemt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg door Hoogeind
In Hoogeind gaat de route langs KNP90 en bereiken we KNP48. Hier is het opletten, omdat onze route op dit punt in de bocht rechtdoor langs de varkensstallen moet gaan. Maar een opgeworpen dijkje wekt de indruk dat hier geen doorgang is. De markering is niet duidelijk en dus moet een groengele sticker op een meterkast de juiste route aangeven! Voorbij de stallen komen we bij het bosje, waar we schuin naar rechtsvoor door het bosje geleid worden. We komen in open terrein met naar links voor uitzicht op Vakantiepark De Heimolen. Via KNP9 Lopen we met een ruime boog rond deze camping tot we op de Molenbaan uitkomen. Op de Molenbaan wandelen we rechtsaf tot we net voor de parkeerplaats van Vakantiepark De Heimolen het bospad naar links inslaan. Langs een open gebiedje aan de linkerzijde wandelen we rechtuit door bosgebied voert. De zijpaden nagerend, volgen we de groengele markering van het wandelroutenetwerk tot we bij KNP31 staan. De route gaat hier rechtsaf. We volgen de brede laan, die na het verlaten van het bos overgaat in asfalt. We bereiken de bebouwing van het buurtschap Tommel bij KNP30. We zijn nu in de grootste Belgische enclave H1, die het centrum vormt van het dorp Baarle Hertog. Hierin liggen nog een zevental kleine Nederlandse subenclaves. Door buurtschap Tommel bereiken we het tracé van het voormalig Bels Lijntje bij KNP80.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Toeristische “Baol Boemel” Tilburg - Baarle-Nassau
Deze voormalige spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg is In 1866 aangelegd door de Chemins de Fer du Nord de la Belgique en geëxploiteerd door de Belgische maatschappij “Grand Central Belge”. Stoomtreinen vervoerden steenkool naar de Nederlandse fabrieken, maar ook passagiers. Voor de aanleg van het verbinding zijn 390 percelen van 186 grondeigenaren onteigend. Op het traject worden 27 wachtposten gebouwd en vijf stations: Weelde-Merksplas, Baarle-grens, Baarle-dorp, Alphen en Riel. In 1898 wordt het Nederlandse deel eigendom van de Nederlandse Staatsspoorwegen. Maar al in de beginjaren blijft het rendement onder de verwachtingen. Op hoogtijdagen vervoeren de stoomtreinen tonnen aan goederen en 20.000 reizigers per jaar. Begin jaren dertig liep het aantal reizigers en het goederentransport drastisch terug door de opkomst van het vrachtverkeer en busvervoer. Het reizigersvervoer stopt in 1934 . Na de opheffing van het goederenvervoer in 1973 exploiteert de Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout nog tot 1982 de toeristische “Baol Boemel” met hun stoomtrein 3737 op het traject tussen Tilburg-West en Baarle-Nassau. Na het faillissement van de stichting in 1984 worden in België de rails in 1986 weggehaald en volgt Nederland een jaar later. Nu is het tracé sinds 1990 een toeristisch wandel- en fietspad, waar op diverse plekken Andreaskruizen en zes wachtershuisjes nog herinneren aan dit spoorwegverleden.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Grensmarkering Baarle-Hertog - Baarle-Nassau
Bij KNP80 wandelen we linksaf het laatste stuk van deze dagwandeling over dit tracé Bels Lijntje noordwaarts over Belgisch grondgebied, waarbij we voor het kruispunt met de Pastoor de Katerstraat en de Kerkstraat nog eenmaal de Belgisch Nederlandse grens passeren. Langs het voormalige station van het Bels Lijntje komen we aan het eindpunt KNP54 en zijn we terug op de parkeerplaats.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25.000, 50B Breda
- TopoKaart 1:25.000, 50G Baarle-Nassau
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer

LITERATUUR:

- Baarle in de branding, J. Festraets, uitgave 1946



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 27-05-2021 door C.P.J. Aerssens