OLD HICKORY ROUTE
Omgeving Margraten - Eckelrade - St. Geertruid - Banholt 18 km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Margraten - Amerikaanse Militaire Begraafplaats
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek








 Centrum Margraten
ongeveer 18 km.
Deze rondwandeling start in Margraten en voert ons door dat deel van Zuid-Limburg dat op dinsdagmorgen 12 september 1944 als eerste gebied in Nederland bevrijd is tijdens WOII door de Amerikaanse 30ste Infanterie Divisie "Old Hickory”. De route leidt langs de Amerikaanse militaire begraafplaats naar Eckelrade om daar het Savelsbos, een uitgestrekt natuurgebied van Staatsbosbeheer, in te gaan. Langs fruitboomgaarden bereiken we St. Geertruid en steken door naar het rustieke Banholt met zijn oude vakwerkboerderijen. Via enkele holle wegen keren we terug naar Margraten. Op de hele route komen we langs veldkruisen en kapellen die als monumentjes van vroomheid overal in het Limburgs Landschap een uiting van volksdevotie zijn.

ROUTEBESCHRIJVING

We beginnen onze wandeling in het centrum van Margraten, gelegen aan de Rijksweg, de N278. De geschiedenis van Margraten gaat terug tot in de 13e eeuw. De juiste herkomst van de naam Margraten is niet meer te achterhalen. De naam Syntte Margeratten valt terug te vinden in documenten van 1393. De bestaande verklaringen berusten nagenoeg allen op een veronderstelling. Daarbij wordt de naam Margraten o.a. gekoppeld aan de naam van de H. Margareta, patrones van de parochie Margraten. De geschiedenis van deze kern is nauw verweven met die van Gulpen. Tot midden 17e eeuw vormden zij samen een heerlijkheid. Begin 19e eeuw komt Margraten in handen van de Prins van Oranje en Nassau. Vanaf de historische St. Margaritakerk uit de 14e eeuw, zoals in meer Limburgse dorpen gelegen op een splitsing van wegen aan een driehoekig plein met waterpomp, lopen de voornaamste historische wegen vanaf die oude dorpskern. Zo ook de Pastoor Brouwersstraat, die ons langs enkele oude gebouwen naar de Rijksweg N278 voert. We steken deze verbindingsweg tussen Maastricht en Aken, die pas in 1825 naar een plan van Napoleon is aangelegd.

We zijn nu in de Dobbelsteynstraat over en lopen door tot na de laatste huizen van Margraten. Bij de T-splitsing met de Vleeshouwer, waar we op de splitsing een eerst veldkruis treffen met de stichtelijke tekst: “Aanziet het kruis, Aanbid het niet, Aanbid de Heer, Dien gij hier ziet, 28-9-1985”, gaan we neer rechts het half verharde pad in en vervolgen we onze wandelroute in westelijke richting. Voor ons is nu duidelijk de witte torenkolos zichtbaar van de Amerikaanse militaire begraafplaats. We lopen langs de zuidzijde van dit voormalig akkerland ruim 26 hectare groot, dat op 13 september 1944 bevrijd is door eenheden van de 30e Infanterie Divisie “Old Hickory” van het Eerste Amerikaanse leger tijdens de opmars naar de Roer in het Duitse Ruhrgebied. Deze begraafplaats was een van de eerste begraafplaatsen waar in Duitsland gesneuvelde Amerikaanse militairen werden begraven. Op 10 november 1944 neemt het Negende Amerikaanse leger de begraafplaats in gebruik. Voor de vorm van de begraafplaats en het monument, zoals deze sinds 1960 van verre herkenbaar zijn, hebben de architecten Shepley, Bulfinch, Richardson and Abott getekend. De bronzen beeldgroep voor de toren, voorstellend een treurende vrouw met duiven met daarnaast een nieuwe loot aan de door de oorlog vernietigde boom, is ontworpen door Kiselewski, terwijl Clarke, Rapuano en Halleran voor de aanleg van alle groen tekenden. De begraafplaats werd ingewijd op 7 juli 1960 en het beheer berust bij de "American Battle Monuments Commission". Een bijzonder plek voor ondergetekende is het graf op P-8-9 van Martin P. Bulger Jr., 2LT, USAAF, dat al in 1950 geadopteerd door zijn familie.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Amerikaanse Militaire Begraafplaats P-8-9 - Martin P. Bulger Jr., 2LT 700BOMBSQ 445BOMPGR(H) Michigan Dec 22 1943
Op de begraafplaats staan 8302 grafstenen, een Davidster voor degene die het Joodse geloof beleden en een Latijns kruis voor alle anderen. De gesneuvelden, waaronder 106 soldaten waarvan de identiteit nooit met zekerheid kon worden vastgesteld, zijn afkomstig uit alle staten van Noord-Amerika, het District Columbia, Engeland, Canada en Mexico en gaven hun leven tijdens de luchtlandings- en grondoperaties om het oosten van ons land te bevrijden, de opmars door Duitsland over Roer en Rijn en tijdens de luchtoorlog boven deze streken. De graven zijn in 16 vakken A tot en met P verdeeld, onderling gescheiden door de promenade naar de vlaggenmast en de graspaden en geordend in parallel lopende bogen. Dit alles omzoomd met karakteristieke Amerikaanse eiken en rododendrons, die ieder jaar rond "Memorial Day" uitbundig bloeien. De lange gebogen perken ten noorden en zuiden van het monument zijn beplant met trosrozen, omringd door palmboomhaagjes met op de achtergrond een hulsthaag. Meidoornhagen, verschillende soorten eiken en meidoornbomen completeren de beplanting.

De toegang tot de Amerikaanse militaire begraafplaats, niet toegankelijk vanaf onze wandelroute, ligt langs de provinciale weg Maastricht-Aken (N278) even buiten de bebouwde kom van Margraten. Deze leidt naar de trappen van het Ereplein, aan de oostkant begrensd door de toren met kapel en in het midden de spiegelvijver. Op de omringende de muren staan, naast de plaatsnamen waar de belangrijkste gevechten in de omgeving plaats vonden, de namen, rang, eenheid en staat van 1722 vermisten van de land en luchtstrijdkrachten vermeld. Een sterretje bij een naam betekent, dat deze gesneuvelde naderhand toch nog is gevonden. De toegang tot het Ereplein wordt geflankeerd door aan een zijde het bezoekersgebouw en aan de andere kant het museum. In het museum zijn drie landkaarten gebeiteld in Romaans travertijn, verfraaid met mozaïek en bronzen, geëmailleerde appliques (pijlen, insignes etc.). Deze landkaarten geven een beeld van de militaire acties vanaf de landingen in Normandië tot aan het einde van de oorlog. De vele luchtlandingen worden weergeven en het verloop van het oversteken van de Roer en het optrekken naar de Rijn. Uitgebreide informatie verduidelijkt de kaarten.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Honthem - Veldkruis Honthemerweg
De zandweg loopt langs de dienstingang van de Amerikaanse militaire begraafplaats en komt uit in het buurtschap Honthem, dat deel uitmaakt van de gemeente Margraten. Ooit viel het bestuurlijk het graafschap Gronsveld en daarna onder de gemeente Gronsveld. Alles duidt op vroegmiddeleeuwse bewoning en men gaat er vanuit dat Honthem in de 11e of 12e eeuw is ontgonnen vanuit Gronsveld. Bovendien wordt onderzoek gedaan in hoeverre Honthem en omgeving in de Romeinse tijd al bewoond is geweest en na vertrek van de Romeinen opnieuw is bebost. Vanaf 1970 komen de eerste mensen ‘van buiten’ in het nu 120 inwoners tellende buurtschap wonen. Er zijn in Honthem ongeveer 45 woningen en er mag niet meer gebouwd worden. Op de eerste kruising gaan we naar links en vervolgens rechtsaf. Op de kruising met het kapelletje steken we recht over en vervolgen het asfalt van de Honthemerweg. Net buiten de bebouwing tussen twee robuuste kastanjebomen treffen we een volgend veldkruis aan met de tekst ”Heer wees mij zondaar genadig”.

De Honthemerweg klimt en daalt en aangekomen in de bocht met nog een veldkruis, verlaten we het asfalt en lopen een zandweggetje in dat ons langs een beboste helling naar Eckelrade brengt. Het laatste gedeelte is opnieuw asfalt en brengt ons naar de Keerestraat in Eckelrade, een typisch Zuid-Limburgs klein kerkdorp met bijna 580 inwoners aan de rand van het Savelsbos. Het is ontstaan op de zuidgrens van het territorium van de gemeente Gronsveld en op de noordgrens van de heerlijkheden Breust en Eijsden. Later, na het ontstaan van de gemeente Sint Geertruid, maakte het noordelijk gedeelte deel uit van de gemeente Gronsveld en het zuidelijk gedeelte van de gemeente Sint Geertruid. Deze tweedeling is mede bepalend geweest voor de ontwikkeling van Eckelrade. Het oudste deel van het dorp, de huizenrij aan de noordzijde van de Dorpsstraat, is waarschijnlijk tegen het einde van de twaalfde eeuw gesticht vanuit Gronsveld. De zuidzijde was Breuster en Eijsdens grondgebied. Dat leverde in die tijd het gemak op, dat een misdadiger zijn straf kon ontlopen door gewoon de straat over te steken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Eckelrade - Parochiekerk H. Bartolomeus
Midden in het dorp ligt op een heuvel de . Het schip, koor en 14e eeuwse toren zijn van mergelsteen. De aanbouw van de noordbeuk is waarschijnlijk rond 1717 gebouwd. Pas na de verbouwing van 1923 is de kerk ook van een zuidbeuk voorzien en krijgt het gebouw door het aanbrengen van gotische vensteropeningen het huidige karakter. Tot 1845 was de kerk een hulpkerk van Gronsveld, daarna een zelfstandige parochiekerk. Het dorp heeft veel monumentale boerderijen en een omgeving die sinds eeuwen is gevormd en gemaakt door landarbeiders, die het gebied vanaf de 12e eeuw systematisch hebben ontgonnen. Eckelrade is zo van oorsprong een agrarische nederzetting. Tot op heden is het gebied rond Eckelrade in gebruik als akkerland en fruitteelt, waaronder nog typische hoogstamboomgaarden.

Op het kruispunt van Keerestraat, de Klompenstraat met de Linderweg, waar de H. Antonius met kindje Jezus ons de goede weg wijst, gaar we naar rechts, de Linderweg. Meteen zitten we in het buitengebied en lopen we tussen enkele hoogstamboomgaarden, waarvan de producten direct langs de weg verkocht worden. Verderop passeren we wederom een wegkruis met daarop de volgende tekst: “Bid voor de ziel van Zaliger Matieu Wijnands, die alhier op 7 maart 1859 in den ouderdom van 28 jaar aan eene onverwachte dood gestorven is. Hij was geen dronkaard noch Godslasteraar. Daarom hopen wij dat hij moge ruste in de naam van Jezus Maria en Jozef. Amen”. Nog enkele van deze opmerkelijke weg en veldkruisen zullen we op onze rondwandeling voorbij lopen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Eckelrade - H. Antonius met kindje Jezus
Aan de drukke Eckelraderweg, de N593, staat opnieuw een wegkruis. Hier lopen we even naar rechts richting Gronsveld. Na goed 200 meter slaan we linksaf en lopen door het open landschap tot aan de bosrand. We zitten in het Savelsbos. Het uitgestrekt natuurreservaat Savelsbos is een 240 hectare grote boscomplex op de steile helling tussen de Zuid-Limburgse plateaugebieden en het 80 à 90 meter lager liggende Maasdal. Het loopt van Cadier en Keer in het noorden naar Sint Geertruid en Rijckholt in het zuiden. We vinden er sterk glooiende hellingbossen met een overdaad aan schitterende lenteflora en fauna. De bossen worden doorsneden door grubben, diepe V-vormige dalen, die door de bevolking in het verleden nogal eens als weg gebruikt werden, omdat ze de kortste verbinding van het plateau tot in het dal vormen. Zo ontstonden de voor ZuidLimburg typische holle wegen. Maar we stuiten er ook op verlaten kiezelgroeven, grotten en spelonken die diep in dit bos zijn verborgen en een lang vervlogen verleden herbergen. Het Savelsbos bestaat uit verscheidene boscomplexen zoals het Eijsderbos, het Rijckholterbos, de Riesenberg en het eigenlijke Savelsbos.

Op de kruising naar links en we volgen de bosrand, naar rechts hebben we zicht op het open landschap. Het pad maakt een ruime bocht met de klok mee! Na goed een kilometer opnieuw naar links. We volgen dit bospad naar links en lopen ongeveer één kilometer zuidwaarts, elke wegkruising recht overstekend. Zo komen we in het Rijckholterbos, waar zich een befaamd archeologisch monument, een prehistorische vuursteenmijn met atelier bevindt. Deze mijn, die enigszins verscholen ligt in een helling, dateert van 3750 3940 voor Christus. Er wordt een glasachtig gesteente gewonnen, dat makkelijk te splijten is. Hiertoe worden verticale putten in de bodem gegraven, van waaruit weer horizontale gangen worden gemaakt. De aldus gewonnen stenen zijn op het open terrein voor de mijn (het atelier) tot werktuigen bewerkt, zoals bijlen, messen, speerpunten, schrapers enz. In de jaren 19641972 is de mijn door leden van de Werkgroep van De Nederlandse Geologische Vereniging, afd. Limburg, opgegraven en is het gehele gangenstelsel in kaart gebracht. Daarbij zijn vele vondsten gedaan, vooral materieel voor het delven van de stenen. Ter herinnering hieraan is een monument opgericht vlakbij de ingang van deze vuursteenmijn.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Savelsbos - Archeologisch monument oude vuursteenmijn
Als we doorlopen opent zich links het bos en op de T-splitsing nemen we de veldweg, de Maarlanderweg, naar links. Tussen de appelboomgaarden door wandelen we in de richting van de eerste huizen van St. Geertruid. Op het kruispunt met wegkruis steken we schuin over en door een holle weg komen we in de Eindstraat. Linksaf langs enkele vakwerkhuizen bereiken we het centrum bij de St. Gertrudiskerk. Hier vinden we het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de bevrijding van St. Geertruid van 12 op 13 september 1944 door het tweede bataljon van het 117e regiment van de 30ste Infantry Division "Old Hickory", onderdeel van het 19e Amerikaanse "Tomahawk" legerkorps, een eenheid van ongeveer 800 man, onder commando van kolonel James W. Lockett. Een colonne van dit regiment onder leiding van Major Ammons, geëscorteerd door het 113e eskadron van de 113e cavaleriegroep "Red Horse" trekt op naar St. Geertruid om dan door te stoten naar Maastricht.

© L.A.W.V.VIA-VIA
St. Geertruid - Bevrijdingsmonument door 117e regiment, 30ste Infantry Division "Old Hickory"
De dominant midden in het dorp gelegen St. Gertrudiskerk uit de 11e eeuw is vernoemd naar de H. Gertrudis van Nijvel. Ondanks de vele veranderingen door de jaren heen heeft deze oorspronkelijke Romaanse kerk haar charme weten te behouden. In het schip bevinden zich nog de resten van die kleine 11e eeuwse basiliek. Haar oorsprong gaat terug tot rond het jaar duizend, toen vanuit Breust, dat eigendom is van het Luikse kapittel van St. Martinus, een expeditie naar dit plateau trekt om daar bomen te kappen om ruimte voor bewoning te scheppen. Als genoeg grond is vrijgemaakt, wordt een heuvel opgeworpen, waarop een houten kerkje wordt geplaatst. Rond de kerk verschenen enkele boerderijtjes met vijf hectare landbouwgrond. Sint Geertruid begint met een 25-tal inwoners. Rond 1200 vindt uitbreiding plaats naar de huidige Eindstraat en Dorpsstraat en het houten kerkje wordt al snel vervangen door een stenen kerk. De kerk is een dochterkerk van de Martinuskerk van Breust, waar de inwoners van St. Geertruid ook terecht moeten voor de sacramenten. Deze grote afstand doet hen in 1222 de Bisschop van Luik verzoeken om St. Geertruid tot zelfstandige parochie te verheffen. En dat verzoek wordt ingewilligd.

Tot aan de Franse tijd wordt Sint Geertruid ook aangeduid als Breust op de Berg. Tot 1828 bleven St. Geertruid deel uit maken van de heerlijkheden, later de gemeenten Breust en Eijsden. In 1828 wordt Sint Geertruid een zelfstandige gemeente en dat tot 1982, vanaf dan maakt het deel uit van de gemeente Margraten. De kern van St. Geertruid is in 1987 door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Dit vanwege de schilderachtige, karakteristieke uitstraling en de typisch Zuid-Limburgse geschiedenis. De ligging in het heuvelland en de bewaard gebleven landelijke dorpsbebouwing zijn zeer waardevol. Als bijzonder worden bij deze aanwijzing genoemd de ligging op de rand van het plateau van Margraten, het bewaard gebleven gebogen stratenpatroon uit de vroege middeleeuwen, het straatdorpkarakter met de gebouwen direct grenzend aan de straat, de oude boerderijen en huizen, de afwisseling van huizen in rode baksteen en vakwerkhuizen met rode pannendaken en de aanwezigheid van hoogstamboomgaarden, hagen, leibomen en moestuinen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
St. Geertruid - Voormalig Gemeentehuis
Vanaf de St. Gertrudiskerk steken we schuin de Burgemeester Wolfsstraat over en lopen de Dorpstraat in, langs “ ’t aad gemengtehoes” , die verderop overgaat in de Schoolstraat. Steeds rechtdoor na de laatste huizen, waar we het onverharde weggetje nemen naar het gehucht Herkenrade, in vroegere tijden bekend als Eijsden op de Berg, omdat het door bewoners van Eijsden is gesticht. Bij een wegkruis nemen we het asfalt van de Roskuil en bereiken de eerste huizen. Even de doorgaande weg oversteken en de holle weg nemen in zuidoostelijke richting. We dalen af, maar zien op de voor ons liggende heuvel Banholt liggen, het volgende dorp op onze route. We weten nu dat er opnieuw een klimmetje op ons wacht. Omdat we niet de verharding willen nemen, slaan we even de zandweg naar links in om bij de eerst volgende mogelijkheid naar rechts tussen de akkers door de klim naar Banholt te beginnen. Door de Molenstraat en de Banholtergrub komen we in de Dalestraat, voor ons niet dalen maar nog steeds klimmen, tot we op het hoogste punt in het centrum van het dorp komen. Het merendeel van de bebouwing van Banholt ligt aan deze Dalestraat en in het verlengde daarvan in zuidoostelijke richting naar het gehucht Terhorst. Hier aan het einde van de Dalestraat is een driesprong van de wegen Mheer-Reymerstok en Banholt-St. Geertruid, dat vroeger 'schapendries' op 'pley' werd genoemd. Hier vinden we ook een natuurgetrouwe nabootsing van de Lourdesgrot naast de parochiekerk van de St. Gerlachus.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg van Herkenrade naar Banholt
In 1874 is men in Banholt begonnen met de bouw van een eigen kerk. Tot 1874 vormt Banholt één parochie met Mheer. Als in dat jaar op voorspraak van de toenmalige kasteelheer bij het kasteel van Mheer een nieuwe kerk wordt gebouwd en niet, zoals door de inwoners van Banholt bepleit, halverwege Banholt en Mheer, wordt door de inwoners in Banholt tussen 1874 en 1876 zelf een kerkje gebouwd. Dit leidt tot een kerkstrijd, die uitloopt in het "Banholter Schisma". Op 28 december 1876 wordt de kerk ingezegend door deken Scholtis uit Gulpen, maar blijft tot 1881 verstoken van officiële geestelijke bediening. Dan wordt het conflict bijgelegd en is Banholt een zelfstandig rectoraat onder parochie Mheer. In 1937 tenslotte wordt Banholt een zelfstandige parochie. De St. Gerlachuskerk is in 1878 gebouwd in Neoclassicistische stijl en vergroot in 1922. Het is een driebeukige kerk van vier traveeën met driezijdig gesloten koor en een brede opvallende zadeldaktoren, die vooral in Noord-Nederland voorkomt waar grotendeels Romaanse bouwstijl met gotische vormen gebruikt is. Daarnaast zijn de rode voegen en de vensterloze koorsluiting het vermelden waard. Het kerkinterieur wordt geleed door gepleisterde zuilen en gedekt door gestukadoorde tongewelven. De gebrandschilderde ramen over het leven van St. Gerlachus zijn van de gebr. Den Rooijen (1911-1912). Het hoofdaltaar met een tombe van wit marmer met tabernakel en expositiekroon in koper is vervaardigd door P.J.H. Beurskens (1926). Tot in de jaren zestig van de 20e eeuw is hier een bedevaart ter ere van St. Gerlachus. Deze devotie is afgeleid van de al lang bestaande cultus te Houthem-St. Gerlach, waar Gerlachus als in een holle eik woonde.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Eijsderweg - Opschrift veldkruis
Hier in de oude kern van Banholt wanen we ons enkele eeuwen terug in de tijd. Hier hebben we een prachtige doorkijk naar de oude kern van dit dorp die niet of nauwelijks verstoord wordt door nieuwe moderne gebouwen. We gaan linksaf vanuit de Dalestraat naar de Bredeweg. Dat Banholt van oorsprong is een puur agrarische nederzetting is, valt op door de prachtige monumentale boerderijen. Het merendeel van de boerderijgebouwen stamt uit de 19e eeuw. De oudere bebouwing is in deze periode veelal vervangen. Door de Bredeweg lopen we het dorpje uit in de richting van Reijmerstok. Na goed 500 meter bij een wegkruis slaan we linksaf een halfverhard weggetje in. Na nog een flinke boomgaard een holle weg opent zicht het Limburgse landschap en volgen we de route in noordelijke richting. We steken de Eijsderweg over op de plek die op de topografische kaart staat aangeduid De Galling. Hier heeft in de 18e eeuw een galg gestaan, waaraan zeker twee zogenaamde bokkenrijders op 6 november 1776 zijn opgehangen wegens hun vermeende deelname aan deze bende. Het waren Anthon Oberkorn, op het kruis abusievelijk Overkorn genoemd en Leonard Eijssen. Ter herinnering aan dit gruwelijke feit is in 1991 op deze plek dit wegkruis neergezet. Het is een eenvoudig uit beton gegoten kruis, dat waarschijnlijk voorheen een graf heeft gesierd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Margraten - Eetcafé Chriske
Tot aan de Dobbelsteynstraat passeren we nog een drietal veldkruisen met de tekst: “Gaank mer weijer en maak andere bliejer” en het reeds aan het begin van deze rondwandeling gepasseerde veldkruis met daarop: “Aanziet het kruis, Aanbid het niet, Aanbid de Heer, Dien gij hier ziet, 28-9-1985”. Al deze uitingen van volksdevotie staan als monumentjes van vroomheid overal in het Limburgs landschap en worden instant gehouden door de Stichting Kruisen en Kapellen in Limburg. Bij dit laatste veldkruis aan de Dobbelsteynstraat lopen we terug naar Margraten. Zo bereiken we de eerste huizen en steken het kruispunt aan de Rijksweg over. Door de Pastoor Brouwersstraat komen we op ons vertrekpunt bij de St. Margaritakerk. Zoals in veel Limburgse dorpen liggen hier kerk en café in elkaars schaduw. Een combinatie die erom vraagt de vele monumentjes van volksdevotie van deze wandeling nog eens door onze gedachten te laten gaan onder het genot van een Limburgs biertje. Op het pleintje voor de kerk biedt eetcafe Chriske ons volop die gelegenheid. Het is een gezellig bruin café waar je aangenaam kan genieten van de vele speciaal bieren op fust of fles.

Charles Aerssens

Deze wandeling is in eigen beheer uitgezet en met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 69B Maastricht
- Wandelkaart 1, Heuvelland Zuid-Limburg, 1:25 000
- Wandeling uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 15-11-2006 door C.P.J. Aerssens