DOOR OUDE BREDASE LANDGOEDEREN
Omgeving Ulvenhout 15 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Beekdal van het riviertje de Mark
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek









 St. Laurentiuskerk, Dorpstraat 42, 4851 CM Ulvenhout
Ongeveer 15 km
Deze rondwandeling voert ons door de Baronie van Breda in de directe omgeving van Ulvenhout. Allereerst door het stroomgebied van het laagland riviertje de Mark. Langs deze nog deels gekanaliseerde waterloop bereiken we door het open landschap onder de A58 door het buurtschap Notsel. Vanhier steken we door naar de bosrijke omgeving van een tweetal buitenplaatsen: Landgoed Luchtenburg en Landgoed Hondsdonk. Langs de noordoostelijke rand van het Chaamsche Bosch wandelen we door het buitengebied van het buurtschap Geersbroek naar het Landgoed Anneville, met zijn opmerkelijk verleden. Ook de troetel eik, “Boom van jet jaar 2018” in de middenberm van de A58 komt in beeld. Van hier leidt de wandeling ons langs de oostkant van Ulvenhout door het Ulvenhoutsche Bosch terug naar het vertrekpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

Deze rondwandeling vertrekt in het centrum van Ulvenhout aan de Dorpstraat. De geschiedenis van het onder de rook van Breda gelegen Ulvenhout vindt zijn oorsprong bij de pachthoeve het Oud Hof, die onder het beheer valt van de Abdij van Thorn in de periode van 900 tot 1300. Deze hoeve komt daarna in Bredaas bezit en rond 1400 laat de Heren van Breda er een nieuwe hoeve De Prinsenhoef bouwen. Het Oud Hof raakt in verval en zo groeit bij deze nieuwe hoeve het gehucht Ulvenhout, dat lange tijd uit slechts acht boerderijen bestaan heeft. In de 15e eeuw ontstaat het Landgoed Grimhuijsen aan de westzijde van de huidige Dorpstraat. Rond dit landgoed neemt de bebouwing toe en omstreeks 1740 wordt er een kerk gebouwd. In de periode vanaf de tweede helft van de 19e eeuw tot aan WOII breidt het dorp geleidelijk uit. Maar na WOII komt een grootschalige ontwikkelingen op gang. In een aantal fasen wordt Ulvenhout uitgebouwd van een dorp met lintbebouwing aan een historische doorgaande weg tot zijn huidige vorm.

Vertrekpunt is de aan de Dorpstraat gelegen R.K. St. Laurentiuskerk, die in 1903 gebouwd is naar het ontwerp van de Tilburgse architect Cornelis Franciscus van Hoof (1861-1952) op de restanten van de oude schuurkerk uit 1742 en de latere kerk, die in 1792 in gebruik wordt genomen. Deze plek heeft grote archeologische waarde en bevat de funderingsresten en sporen van de omgrachting van het voormalige Landhuis Grimhuijsen. De kerk is ontworpen in de voor die tijd veel voorkomende Neogotische stijl. Het interieur, dat in de loop der jaren getooid is met onder meer kruiswegstaties, gebrandschilderde ramen en muurschilderingen, is in 1963 drastisch vereenvoudigd naar plannen van architect Anton Siebers. Opvallend is het Van Peteghemorgel uit 1803. Ook de aangrenzende pastorie heeft nog grotendeels het authentiek interieur en tuin en een voorplein omvat. In de voormalige pastorie is nu Lunchroom De Uitdaging ondergebracht.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Dichtsteen met dichtregels van Pien Storm van Leeuwen op de oever van de Mark
Staande met de rug naar de kerk wandelen we naar recht door de Dorpstraat tot aan de eerste straat aan de rechterzijde bij KNP26. Hier staat op de hoek van de Pastoor Vermuntstraat het beeldje van Corné Reinieren uit Ulvenhout, dat een aangeklede bosuil op een sokkel van natuurstenen keitjes voorstelt en verwijst naar de carnavalsnaam van Ulvenhout als Bosuilendorp. Hier gaat de route rechtsaf de Pastoor Vermuntstraat in. Deze eenrichting straat richting de parkeerplaats Withof lopen we helemaal uit. Aangekomen op de T-splitsing met Markdal gaan we naar links en volgen deze straat een tiental meters tot aan de ANWB-paddenstoel. Hier slaan we rechtsaf en volgen het asfalt langs de houtwal naar het riviertje de Mark. Bij het bruggetjes aangekomen slaan we voor de oversteek linksaf en volgen op de oostelijke oever het pad langs de waterloop van de Mark stroomopwaarts. De Mark ontspringt bij het Belgisch gehuchtje Merksplas. De waterafvoer is zeer onregelmatig en afhankelijk van de hoeveelheid regen die er valt aan de bovenloop van deze laaglandbeek. Tot 1827 staat de Mark in open verbinding met de zee en is een getijdenrivier. Eb en vloed zijn dan tot ver in het achterland merkbaar. Door de aanleg van sluizen in de Mark is vanaf 1968 het riviertje op Nederlands grondgebied genormaliseerd: bochten zijn afgesneden, de Mark aanzienlijk verbreed en uitgediept en er zijn stuwen gebouwd. Hiermee is de overlast als gevolg van overvloedige regenval grotendeels opgeheven. Op Belgisch grondgebied is de Mark altijd een kronkelende beek gebleven, hoewel ook daar stuwen zijn geplaatst.

We negeren na goed 1,5 kilometer bij KNP53 de afslag naar links en blijven het oeverpad langs de Mark volgen. We krijgen nu verderop zicht op het voormalig sanatorium en medisch centrum De Klokkenberg. Het is van een imposante samenhangende stedenbouwkundige opzet naar een ontwerp van de architecten Cornelis Hubertus de Bever (1897-1965) en Cornelis Marie van Moorsel (1892-1962). Het gebouwencomplex heeft een hoge, bovenregionale architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een bakstenen sanatorium. De verzorgd gedetailleerde architectuur is traditionalistisch in de stijl van de Delftse school. Het complex heeft een opvallende plattegrond. Het hoofdgebouw heeft met de imposante 350 meter lange gevel aan de zuidzijde met zicht op de Mark. De plaats van de entreehal is extra benadrukt door een uitspringend gebogen muurvlak. In dit muurvlak zijn glas-in-lood vensters opgenomen, vervaardigd door de Bossche glazenier Marinus de Leeuw (1915-2000). In die tijd waren de afdelingen nog gescheiden voor mannen en vrouwen. Aan beide zijden bevinden zich haaks op de afdelingen galerijen. Vanuit de vrouwenafdeling leidt een galerij naar het zusterklooster aan de westzijde. Daar tegenover verloopt vanuit de mannenafdeling een galerij naar het zogenoemde economiegebouw met de keukens en arbeidsruimten aan de oostzijde. Beide galerijen zijn aan het eind met elkaar verbonden door een derde galerij. Deze galerijen omsluiten zo een binnenplaats, die met een poort toegang geeft tot een tweede binnenplaats, die wordt afgesloten door de kapel. In 2001 verliest De Klokkenberg haar medische functie en wordt het complex door de Gemeente Breda aangewezen als monument. Nu wordt het complex omgebouwd tot Landgoed De Klokkenberg met luxe herenhuizen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Majestueuze beuk op Landgoed Luchtenburg
Dan bereiken we het tunneltje onder de A58, waar de route met een bocht onder de snelweg doorgaat. We komen nu bij KNP44 aan een asfaltweg, Daesdonkseweg. We volgen deze Daesdonkseweg naar links tot aan de T-splitsing met de Notselseweg, Rechtsaf gaat hier onze route over de klinkers door het even verderop gelegen buurtschap Notsel met een twintigtal huizen. Het wordt al in de 15e eeuw vermeld als “Nottasselt”, wat zoveel betekent als “hazelaarbos bij een moeras.”, samengesteld uit “not”, dat een moerassige plek is en “hasselt” wat een hazelaar of hazelaarsbos is. Opvallend zijn hier enkele historische langgevelboerderijen. We wandelen de Notselseweg helemaal uit tot we op de Strijbeekseweg met vrij liggende fietspaden uitkomen. Hier steken we over en kiezen voor de route rechtsaf. Direct achter het bedrijfspand aan onze linkerzijde slaan we linksaf. Het asfalt gaat over in een zandpad. Even verderop volgen we naar links de groengele markering van het wandelroutenetwerk door een bomenlaantje. Zo bereiken in het bos een zandpad met fietspad (Heistraat), waar we recht oversteken en het pad vervolgen met aan de rechterzijde open landschap tot aan de T-splitsing met een bospad. Hier gaat onze route rechtsaf en we hebben aan onze linkerzijde de Kruisvijver, gelegen op de grens van Landgoed Luchtenburg en Landgoed de Hondsdonk. We wandelen er tussen de majestueuze rododendronstruiken door en passeren een majestueuze beukenboom. Het bospad helemaal uitlopend komen we op een splitsing en bereiken we KNP52. We slaan linksaf en we zien aan de linkerzijde midden in het beukenbos een vijver liggen met ernaast haast verscholen een vervallen ijskelder. De moeite waard hier even het bos in te lopen!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Oude ijskelder op Landgoed Hondsdonk
Vanaf KNP52 wandelen we verder over de onverharde Hondsdonkse Weg. We komen nu midden op Landgoed Hondsdonk. We passeren aan onze linkerzijde een ven en verderop opnieuw de Kruisvijver. De route voert ons langs de rand van het Landgoed Luchtenburg. Dit is ontstaan in het jaar 1518, als Graaf Hendrik III van Nassau, Heer van Breda, 15 bunder heide en ‘wildert’ uitgeeft aan zijn rentmeester Hendrik Montens, die vooral bekend is gebleven door zijn aanleg van het Bredase Mastbos in opdracht van Graaf Hendrik III. Uit vergelijkingen met een zeer gedetailleerde landkaart van Luchtenburg uit 1802, vervaardigd door landmeter J. Dodument uit Brussel, blijkt dat de omgeving van Luchtenburg in tweehonderd jaar tijd nauwelijks is veranderd en je waant je dan ook met enige fantasie in een landschap van omstreeks 1800. Op het landgoed bevindt zich nog een aantal authentieke panden, zoals het van oorsprong 17e eeuwse landhuis, diverse hoeven, een bakhuis en een tiendschuur. Met de bocht naar rechts door een bomenlaantje hebben we in zuidelijke richting over de weilanden zicht op het Huis Hondsdonk.

Landgoed Hondsdonk wordt al in een akte van 1364 vermeld. Er is dan sprake van een boerderij die eigendom is van de Bredase schepen Claeus van Oekel. In 1625 brandt de boerderij af en in 1657 is er in een overdrachtsakte gesproken van een nieuwe woning, op een iets gewijzigde plaats met schuur, kooien, een hof en bogaard, landen, weiden, turfvelden, bossen en de erven daar omheen. Jonkheer Philibert van Borssele draagt dat allemaal over aan Cornelis van Blyenburg. In 1702 wordt de hoeve uitgebreid totdat in 1795 het huidige landhuis wordt gebouwd. Het is dan Lucas Willem Philip, Baron van der Borch, Adjudant-Generaal van erfstadhouder Willem V van Oranje-Nassau, die dit huis in Empirestijl laat opbouwen. Omstreeks 1840 wordt een klokkentorentje op het huis geplaatst, afkomstig van het nabijgelegen Huis Luchtenburg. Een houten duiventil en twee siervazen met mythologische figuren zijn bij de voorzijde van het huis te vinden. De tuin is aangelegd in Engelse landschapsstijl en dateert van omstreeks 1842. Opdracht tot de tuinaanleg geeft de toenmalige bewoonster, Henriëtte van der Borch - van der Heim (1806-1884). Zij ontwerpt ook het op een cottage gelijkend boerderijtje (1843) waar we langs gewandeld zijn. In 1919 komt het landgoed in bezit van Jhr. Mr. Willem Ludovicus Franciscus Prisse (1880-1951) en de Familie Prisse heeft het nog steeds in eigendom.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Villa Anneville op Landgoed Anneville
Op een kruising van bospaden aangekomen kiezen we voor het groengele gemarkeerde bospad rechtuit en laten de afsluitboom van Landgoed Hondsdonk rechts van ons liggen. Hier verloopt ook de roodwitte markering van het Grenslandpad. Aan het einde van dit pad komen we uit op de drukke Chaamse Weg van Ulvenhout naar Chaam. Hier steken we over en gaan even naar links. Dan nemen we het pad naar rechts achter het afsluithek en passeren nu de Chaamsche Beek. We negeren de paden aan de rechter- en linkerzijde tot de groengele markering on het pad naar links instuurt. We wandelen langs de noordwestrand van het Chaamsche Bosch langs weilanden met houtwallen. Het bospad buigt af naar rechts en gaat over in asfalt. Aan het einde van deze weg bij het kassencomplex komen we op de Valkenburgseweg bij KNP51, waar we even naar rechts afslaan. Voor de bomenrij aan de linkerzijde slaan we linksaf en volgen de grasbaan achter de bebouwing door tot we op de Geersbroekseweg uitkomen. Hier gaat de route rechtsaf over de Klinkerweg tot we aankomen bij KNP36, waar we naar rechts de verwijzing naar Koetshuis Anneville volgen. Langs het afsluithek komen we op Landgoed Anneville.

Het 27 hectare grote Landgoed Anneville is in 1844 gesticht door Antoine Ferdinand Gaspar Prosper Cuypers van Velthoven (1803-1882) in de buurtschap Geersbroek, die bij een pachtboerderij met Herenkamer uitbreidt en in 1851 het landhuis laat bouwen naar het ontwerp van de Brusselse architect Antoine Trappeniers (1824-1887). Er is weinig bekend over deze eerste aanleg van huis en park. Uit kadastrale gegevens blijkt dat dwars door het huidige park nog een pad liep, waar zelfs huisjes of schuurtjes stonden. Het oorspronkelijk, eerst bekende park, waarvan de ontwerper onbekend is, stamt uit omstreeks 1865 en is in ieder geval kleiner dan het huidige. Tot omstreeks 1920 is het landhuis gebruikt voor bewoning door verschillende eigenaren. Vervolgens wordt Anneville gehuurd door de Bredase hotelier Coumans, die er een hotel-restaurant en theeschenkerij inricht. In de laatste maanden van de WOII wordt Anneville door de Duitsers gevorderd. Na de bevrijding van Zuid-Nederland verblijft Prins Bernhard, als hij zijn hoofdkwartier in Breda heeft, hier tot eind april 1945 op Anneville. Daarna wordt Anneville op 3 mei 1945 voor ongeveer zes weken de residentie van H.M. Koningin Wilhelmina, die hier het nieuws van de capitulatie van de Duitsers in Nederland verneemt. Na haar vertrek is het landhuis opnieuw in gebruik als hotel-restaurant en conferentieoord. Na 1955 wordt het achtereenvolgens gehuurd door Thomsen's Verenigde Havenbedrijven uit Rotterdam, de Outward Bound Zee- en Bergscholen Nederland en Pieck van Hoven. In de periode van 1997 tot 2000 is het Koetshuis grotendeels gerestaureerd en gerenoveerd tot het congrescentrum Koetshuis Anneville. De exploitatie van het Koetshuis is in handen van de familie De Constant Rebecque, eigenaar van Anneville, die nog steeds op het landgoed woont.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Op pad in het Ulverhoutsche Bos
De met grote bomen omzoomde oprijlaan brengt ons tot bij de villa met koetshuis. Over het landgoed leidt de route ons naar rechts en links tot we na het toegangshek tot Landgoed Anneville bij KNP81 het landgoed verlaten en op de Annevillelaan staan. Rechtsaf wandelen we over het asfalt tot we boven op het viaduct met de A58 komen. Naar rechts zien we op een 10-tal meter in de middenberm van de snelweg de iconische, meer dan 180 jaar oude inlandse eik staan, die “Boom van het Jaar 2018” is geworden. De rest van eiken heeft bij de aanlag van de A59 moeten wijken! Onder aan het viaduct gaat onze route rechtsaf het klinkerpad in om dan in de bocht meteen linksaf het voetpad langs de akker te nemen. Door een slingerend bomenlaantje en open terrein bereiken we de bebouwing van Ulvenhout aan de Kraaijenbergsestraat. Rechtsaf wandelen we deze straat helemaal uit tot aan de Geersbroekseweg. Hier gaat de route scherp naar links. We bereiken even verderop Auberge De Fazanterie, een mooie plek voor een pauzemoment. Hier op de kruising van de Huisdreef, St. Annadreef en Kerkdreef bij KNP29 gaat onze route linksaf over de onverharde Kerkdreef met fietspad. Op de Kerkdreef passeren we KNP30 en KNP28 om na ongeveer 500 meter met de bocht naar rechts voorbij aan KNP3 rechtuit de Torendreef te blijven volgen tot aan KNP2. Op dit kruispunt van paden slaan we linksaf. Zo komen we aan de bebouwing van Ulvenhout. Bij de huizen links even naar rechts en dan direct naar links komen we uit op het plantsoen van de Bladerstraat. Deze Bladerstraat wandelen we helemaal uit en negeren alle zijstraten tot we in het centrum van Ulvenhout staan bij KNP26. Rechts zien we de St. Laurenskerk, startpunt van onze rondwandeling.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 50B Breda - Wandelroutenetwerk Brabant West 1:40.000
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 20-12-2018 door C.P.J. Aerssens