[IMAGE]

De lente staat weer voor de deur en dit biedt een goede gelegenheid om de wandelschoenen opnieuw voor de dag te halen. Tijdens de carnavalsvakantie hebben Bert, Peter, Jan-Willem, Marlien en Jan weer en wind en in dit geval zelfs sneeuw al getrotseert om in de beurt van Huybergen op pad te gaan. Voor 20 maart, de dag dat de lente in dit schrikkeljaar begint, heeft Charles de IJzeren Man Route uitgekozen. Deze wandeling voert vanuit Helvoirt over onverharde, rustige, landschappelijk en cultuurhistorisch interessante paden van de Meijerij. Een mailtje rondsturen is snel gebeurd en gemeld hebben zich Jan, Peter, Jan-Willem en Lorenz. Maar naarmate de wandeldag dichterbij komt moeten zich Jan en Lorenz afmelden. Jan heeft werkzaamheden aan zijn huis gepland en Lorenz moet afhalen wegens problemen met zijn rug.

Zo melden zich alleen Peter en Jan-Willem op de vroege morgen van 20 maart bij Charles in Loon op Zand. Het was op dat moment nog stralend weer. Maar omdat de weersvoorspellingen aangeven dat het weer rond het middaguur drastisch zou omslaan, besluiten we direct richting Helvoirt te rijden en de koffie te bewaren tot na afloop van de wandeling. Via Udenhout en over de N65 zijn we in een kwartiertje in Helvoirt. We rijden bij de verkeerslichten linksaf het dorp in en parkeren de auto in de Torenstraat voorbij Restaurant de Zwarte Leeuw. Deze uitspanning is hier al sinds 1438 gevestigd. Het pand werd bij de bevrijding van Helvoirt in 1944 door brand volledig verwoest. In 1949 herrees het echter uit zijn as. We staan hier voor het oude raadhuis van deze gemeenschap. Dit raadhuis werd in 1792 gebouwd voor 3.462 gulden. Voordien werden vergaderingen gehouden in Helvoirtse uitspanningen en in het priesterkoor van de oude kerk.

Hier pakken we de geel-witte markeingen van onze IJzeren Man Route op en komen meteen bij de oude kerk van Helvoirt. De kerk zal uit de vijftiende eeuw zijn. De toren is altijd van de gemeente gebleven, maar deze kerk is door de protestanten ingrijpend veranderd. Van 1871 tot 1875 is de vader van Vincent van Gogh, Theodorus, hier predikant geweest. Hij verkocht het prachtige, eikenhouten oksaal uit het jaar 1500 voor slechts vierhonderd gulden. Wel liet nog een herinnering achter in de vorm van een grote statenbijbel. In de oude kerk kunt je deze bijbel zien liggen op de preekstoel.

De route voert voor de kerk linksaf. Als je om de kerk heengaat, komt u in een oase van rust met bankjes. We lopen nu midden door Helvoirt door de De Jonge van Zwijnsbergenstraat in westelijke richting. Bij een benzinestation even verderop komen we aan het Vincent van Gogh plein. Hier staat ook een bronzen beeld van Vincent als schilder met "de main de maître". Het is een schepping van de Helvoirtse kunstenares Jean Marie Bremers en roept de herinnering op van de jaren dat Vincent van Gogh hier gewoond heeft. Voorbij dit beeld gaat de route naar rechts en aan het einde van het nieuwe gedeelte van Helvoirt gaan we linksaf de spoorlijn van Tilburg naar ’s Hertogenbosch over. We volgen de asfaltweg van de Udenhoutse weg en slaan rechtsaf een zandpad in.

Nu komen we in agrarisch gebied en kijken rechts in het dal van de Zandleij. De Leij is net als de Dommel, de Aa en de Essche Stroom zo'n typische laaglandbeek. De Zandleij komt uit in het Afwateringskanaal 's Hertogenbosch - Drongelen. De route voert rechtsaf langs de Zandleij en populieren naar landgoed Zwijnsbergen. Verschillende bronnen vermelden dat Kasteel Zwijnsbergen al in de veertiende eeuw bestond. Maar ook al in de twaalfde eeuw wordt al gesproken van een versterkte hoeve met die naam. Over de betekenis van die naam gaan nog meer verhalen. Het oorspronkelijke kasteel zag er heel wat anders uit.

Helvoirt was een Heerlijkheid en de Heer woonde op dit kasteel. De eerste Heer overleed in 1584. Hij werd begraven in de Sint Jan van 's-Hertogenbosch. Eind zeventiende eeuw heeft de Heerlijkheid opgehouden te bestaan. Brabant was toen Generaliteitsland geworden en de katholieke adellijke geslachten mochten geen hoge posten meer bekleden. De Heer van Helvoirt had zich hier maar bij neer te leggen. Bij de grote verbouwing in 1817 kreeg het pas zijn huidige vorm. Het jaartal 1817 werd ook in het stucwerk van de plafonds aangebracht. In latere jaren is het landgoed steeds verder vervallen totdat in 1914 mr. Frans van Lanschot, burgemeester van 's-Hertogenbosch, het landgoed kocht en liet herstellen. In de oude kelder van het kasteel zou een schat begraven liggen. Op donderdag 29 maart 2001 brak er brand uit in het kasteel Zwijnsbergen. Hierdoor raakte het zwaar beschadigd. Op dit moment staat het kasteel in de stijgers en is men bezig met de wederopbouw en restauratie van het kasteel.

We passeerden de niet bij het kasteel passende portierswoning uit 1847, die naast het landgoed ligt en komen op de Nieuwkuijkseweg. Hier slaan we linksaf. Aan de overkant de Leijehoeve. We gaan bij de Kasteelbrug de Zandleij over. Aan deze weg komen we meer bijzonder fraaie boerderijen tegen. Het gaat in noordelijke richting. Bij de kruising met de Loonsche Baan volgen we de markering over de Oude Bossche Baan. Rechtsaf langs landgoed De Distelberg. We zien dat het landschap een grote verandering ondergaat. Liepen we zojuist nog door ontgonnen weilanden en akkergebied, de route leidt ons nu langs de rand van het stuifzandgebied van de Loonsche en Drunensche Duinen.

Dan voert de route ons 't Hoog op. Hier liggen een aantal fraaie boerderijen. Ook wat verderop in de Hoenderstraat. Op nummer 1 staat een boerderij uit 1702. Het is vroeger ook herberg geweest. Napoleon kwam hier voorbij. Een herinnering daaraan is een houten paneel aan de zijgevel! We steken een vrij drukke Nieuwkuijkse weg over en vervolgen de Hoenderstraat tot aan de Loonsche Baan. Hier lopen we over het asfalt naar links in oostelijke richting, passeren de Lovertse Brug over de Zandleij en komen verderop langs een wegkruis. Op de t-splitsing met de Loverensestraat steken we recht over en volgen het bospad dat direct langs de waterplas van natuurbad IJzeren Man voert. Dit natuurbad is genoemd naar een enorme graafmachine met een schoepenrad: IJzeren Man. Die machine is hier in 1887 begonnen met het uitgraven van zand. Met dat zand werden dan weer gebieden in 's Hertogenbosch opgehoogd zodat er woningbouw kon plaatsvinden. De Bossche wijk 't Zand dankt daaraan zijn ontstaan. Nu is het een natuur- en recreatieterrein.

We volgen de route langs deze waterplas tot voor de ingang van natuur- en recreatieterrein de IJzeren Man. Op een bankje gezeten genieten we van de middagpauze. We bestuderen de kaart, omdat we vanaf hier afwijken van de oorspronkelijke route en kiezen voor een alternatief uitstapje langs een deel vane Lunetten Route over de Vughtsche Heide. Bij het kruispunt Boslaan – Lunettenlaan steken we vervolgens over en volgen het pad langs de omheining van het Militaire terrein. Na 500 meter pikken we de Lunetten Route op. De route voert ons linksaf, het bosgebied in en komen bij een water dat wel een gracht lijkt.

Hier hebben we de eerste Lunet. De Lunetten zijn aarden schansen met de plattegrond van een halve maan (Luna = maan) met een waterpartij eromheen. Ze zijn tussen 1844 en 1846 op bevel van koning Willem II aangelegd uit vrees voor een inval van de Belgen. Er zijn er acht van in totaal. De meest westelijk gelegen drie zijn het duidelijkst in het landschap zichtbaar. Een infopaneel geeft meer informatie over deze verdedigingswerken. De route loopt verder in de richting van het tweede Lunet. Dit Lunet is in de Tweede Wereldoorlog als fusilladeplaats gebruikt. Een klinkerweg voert ons naar deze pleken vraagt om een moment van bezinning.

Een monument op het binnenterrein herdenkt de gevallenen. Honderden gevangenen werden hier gedood tot in september 1944. Kamp Vught, officieel Konzentrationslager Herzogenbusch, lag meteen ten westen van de Lunetten. Vanaf januari 1943 tot juni 1944 was dit in gebruik als Schutzhaftlager en Judendurchgangslager. Van hier zijn 12000 joden naar de vernietigingskampen gedeporteerd. Na de oorlog, rond 1950, werden in het zuidelijk deel van het kamp Molukkers gehuisvest: woonoord Lunetten. Later is dit herbouwd en gerenoveerd, Eén barak aan het begin (nummer 1b) werd in oude staat bewaard. Het noordelijk deel van het kamp is nu de zwaarbewaakte gevangenis. Vlak tegenover de gevangenispoort herinnert Nationaal Kamp Vught op indringende wijze aan het kampleed.

Onze weg vervolgend houden we het derde Lunet aan onze linker kant en dan komen we bij het Afwateringskanaal Drongelen -'s Hertogenbosch. Dit kanaal werd gegraven tussen 1907 en 1911. Bij dit kanaal voert de route naar rechts. Na goed 500 meter vlak voor de Isabella kazerne opnieuw naar rechts. Dat het hier militair oefenterrein is, is goed hoorbaar is. Er wordt heftig op losgeknald. Er wordt verteld dat de heuveltjes dienen als kogelvangers. We bevinden ons op de Vughtsche Heide. De route slingert door het heidegebied, waar op plekken geplagd is en het pijpestrootje heeft moeten wijken voor de oorspronkelijke vegetatie. Vennetjes worden schoongemaakt.

We bereiken de parkeerplaats aan het kruispunt van de Loonsebaan en de De Bréautélaan. Hier staat het prachtige monument de Helvoirtse kunstenares Jean Marie Bremers ter herinnering aan “De Slag van Lekkerbeetjen”. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog vond op 5 februari 1600 op de Vughterheide het laatste heroïsche riddergevecht in West-Europa plaats. Dit gevecht is de geschiedenis ingegaan als "De Slag van Lekkerbeetjen". Hoofdfiguren waren Gerardt Abrahams van Houwelingen, alias Lekkerbeetjen, een Nederlandse krijgsman die aanvankelijk onder prins Maurits diende. (Nadat hij Geertruidenberg aan de Spanjaarden had verraden, liep hij over en werd luitenant onder Anthony Schetz van Grobbendonck) en de Franse edelman Pierre de Bréauté, die in dienst van de Staten-Generaal, de afgezanten van koning Philips bestreed. Pierre de Bréauté had Gerardt Abrahams van Houwelingen uitgedaagd tot het gevecht op de Vughterheide, dat tegen de zin van prins Maurits plaatsvond. Abrahams werd bij de eerste charge door De Bréauté doodgeschoten. De Bréauté werd gevangen genomen en op weg naar de galg te Vught door de ruiters van Grobbendonck vermoord. Dit merkwaardige duel heeft vele dichters en schilders geïnspireerd, getuige het grote aantal hekeldichten en lofliederen, en de vele schilderijen en gravures, die de Slag van Lekkerbeetjen tot onderwerp hebben.

Het bankje bij dit monument nodigt uit om even weg te mijmeren bij dit het laatste heroïsche riddergevecht. Over de Loonsebaan lopen we in zuidwestelijke richting langs een wat oudere nieuwbouwwijk van Vught. Statige optrekjes uit de periode voor de tweede wereldoorlog getuigen van een gegoede klasse. Hier een waterbron uit 1934 ter nagedachtenis van Kolonel Thomson. Bij de Boslaan naar links, de route voert het spoor over, in de richting van de N65 die we oversteken. Aan de andere kant van de N65 komen we in het gebied van de Vughtsche Hoeven. We zijn hier ten zuidenvan Vught met een aantal landgoederen zoals Ouwerkerk, Piacenza, Jagershagen, Sparrendaal en Beukenhorst. Door de ontginningsactiviteiten vanuit deze landgoederen werd de basis gelegd va.n een nieuwe, groene gordel. De lasten van instandhouding werden voor een aantal landgoedeigenaren te zwaar en hierdoor werd een aantal landgoederen vanaf circa 1900 ook voor andere doeleinden gebruikt. De prachtige Vughtse landgoederen met hun grote parken in de nabijheid van 's Hertogenbosch hadden grote aantrekkingskracht op geestelijke congregaties en orden. Zo werd Voorburg een psychiatrische inrichting, kwam het Sint Elisabethgesticht op landgoed Leeuwenburg en werd Sparrendaal een Missiehuis van de Paters van Scheut.

Na het oversteken van de N65 op de Vijverboslaan, meteen links, ligt Jagersbosch. Hier woonde Mr. W.M. van Lanschot, vooraanstaande katholieke senator uit een bekende Bossche bankiersfamilie. Na de advocatuur en na een functie bij het Openbaar Ministerie te hebben bekleed, werd hij griffier van de Staten van Noord-Brabant. In 1913 Eerste-Kamerlid en vanaf 1924 fractievoorzitter. Hij vervulde vele functies in het katholieke maatschappelijke leven. We slaan rechtsaf de Jagersboschlaan in die evenverderop overgaat in de Hoevensestraat in. We komen voorbij Wargashuyse, het park rondom de villa is niet toegankelijk. Het pand aan onze linkerhand, Jagershoef, heeft van het park een schitterende beeldentuin gemaakt. Rechts, over de weilanden heen, kijken we al tegen het bos waaraan landgoed Sparrendaal zijn naam ontleent. De route voert ons door een oude beukenlaan. Links passeren we de ruïne van landgoed Elzenburg. Rechts van de route de zijkant van De Steffenberg, eens een instituut voor blinden en slechtzienden. Maar in 1998 voorkwamen negen welgestelde inwoners van Vught de komst van asielzoekers. Ze kochten voor 1,65 miljoen euro het voormalige blindeninstituut. Sinds die tijd staat het gebouw leeg. Een poging er tijdelijk bejaarden in onder te brengen, mislukte. De gemeente Vught is nu doende met een aanpassing van het bestemmingplan in het kader van het project “landschapsherstel Sparrendaalseweg e.o.”. De kern van dit plan is de sloop van het complex De Steffenberg en de ontwikkeling van een nieuw landgoed Eik en Ven.

De geel-witte markering brengt ons door een lange laan naar het zuiden. Verderop ligt links achter het sportterrein van Hockeyclub MOP het landgoed Bergenshuizen. We lopen hier als het ware om landgoed Sparrendaal heen. Tegenwoordig is dit landgoed in handen van Brabants Landschap. Brabants Landschap probeert op een gedeelte van Sparrendaal het oorspronkelijke, moerasachtige karakter van het landschap terug te brengen. We zien dat op een gegeven moment aan onze rechterhand. Huize Oud-Sparrendaal herbergt nu onder andere de Stichting Monumentenwacht Noord-Brabant. Daarvoor was er een missiehuis en een klein seminarie van de Paters van Scheut en vóór circa 1900 behoorde het toe aan de familie Van Rijckevorsel die door middel van het aanplanten van sparren het gebied ging ontginnen.

De route slaat af naar rechts en voert ons parallel aan de Essche Baan in de richting van de N65. Vanuit het bos zijn we overgegaan naar ontgonnen agrarisch gebied. We passeren een nieuw aangelegde paddenpoel. Na goed een kilometer door een boemenlaantje leidt de markering ons naar links, direct naar de Essche Baan. Aan het einde van die Essche Baan kunnen we, wanneer we achterom kijken, Huize Oud-Sparrendaal zien prijken. In 1996 werd het geheel gerestaureerd. We gaan linksaf de Dijk op. Links kijken we op het Helvoirtsche Broek en het Molenbroek. Vroeger een drassig, moerassig gebied met modder, biezen en moerasplanten en resten van de Oude Leij. We lopen nu op de parallelweg naast de N65. Wat verder zien we aan onze linkerhand een groot oud pand: Het Oude Nest. Dit vroegere cafépand heeft relaties met de geschiedenis van kasteel Zwijnsbergen dat we op onze route eerder tegenkomt. De gevelsteen is niet goed leesbaar meer. Rechts aan de overkant van de drukke weg zien we al de toren van Helvoirt.

Nog even de drukke N65 oversteken bij het stoplicht en we zijn weer terug op ons startpunt van de wandeling. Het is inmiddels gaan regenen, maar dat deert ons nu niet meer. We zijn immers zo bij de auto, die we in de Torenstraat hebben geparkeerd. De wandelschoenen kunnen uit en een telefoontje naar Loon op Zand is voldoende om over een kwartiertje lekker warm aan de koffie met vla te kunnen zitten. Kitty heeft weer goed gezorgd en onder het genot van een lekker bakje koffie is het nog even gezellig napraten over de wandeling van vandaag. We mogen in elk geval van geluk spreken dat de weergoden ons goed gezind waren. De slechte weersvooruitzichten deden zich pas het laatste half uurtje van de tocht gelden. Dus niet erg nat konden we onze onderneming afsluiten.

Charles Aerssens
24 maart 2004

Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 25-03-2004 door C.P.J. Aerssens