Voor de wandeldag van 23 september heeft Charles een rondwandeling door het Natuurgebied De Brand uitgezet. Het is immers alweer een hele tijd geleden, dat de krasse knarren van L.A.W.V.Via-Via in dit gebied zo dicht bij huis op stap zijn geweest. Rond 2018 heeft Staatsbosbeheer de Zandkantse Leij omgeleid in De Brand om er de waterstand omhoog te brengen en is het gebied heringericht. Wel hebben we er door de jaren heen verschillende trajecten bewandeld. De route voor deze wandeldag zijn nu samengestelde delen van verschillende belopen trajecten. Er is zo een nieuwe verrassende rondwandeling ontstaan! Hans, Harrie, Wil en Lauran reageren enthousiast om mee op pad te gaan. Theo heeft een andere agenda en Leo is onderweg op de Eifelsteig.
Afgesproken wordt elkaar om 9.15 uur te treffen op de parkeerplaats van Café ’t Gommelen aan de Gommelsestraat bij de rotonde met KNP27. Vanaf hier volgen we de Gommelsestraat noordwaarts. Charles merkt al snel, dat we te ver zijn doorgelopen. Dus even terug tot het trafohuisje en daar afslaan en het Natuurgebied De Brand inlopen. Natuurgebied De Brand is 482 hectaren groot en behoort toe aan het Brabants Landschap. Het is een gevarieerd en kleinschalig landschap in het dal van de Zandkantse Leij, die in het noorden grenst aan het stuifzandgebied van de Loonsche en Drunensche Duinen. Het gebied bestaat uit bossen en moerassen, afgewisseld met vochtige graslanden.
In de Vroege Middeleeuwen is De Brand eigendom van de Abdij van Tongerlo, die het gebied in 1232 heeft verkregen van Hertog Jan van Brabant. Dan wordt hier het veengebied afgegraven in lange smalle kavels, die voor de ene helft bezet zijn met cultuurland, voor de andere helft met hakhoutbos. Nu is Natuurgebied De Brand een Natte Natuurparel en een van de meest waardevolle en natte natuurgebieden in Brabant. In de natte graslanden staan pinksterbloem en koekoeksbloem, in sloten groeien holpijp, waterviolier en dotterbloem. De bosbodem is in het voorjaar bezet met gele dovenetel, bosanemoon en kruipend zenegroen. Aan de Zandkantse Leij liggen ook zeggenmoerassen met wateraardbei en Spaanse ruiter en een groot rietveld. De tientallen poelen maken dit gebied tot het rijkste amfibieëngebied van Brabant en op zon beschenen plekken in het bos vliegen nog de kleine ijsvogelvlinder en grote weerschijnvlinder.
In 2017 heeft Staatsbosbeheer Natuurgebied De Brand teruggebracht tot een gebied, waar meer en langer water kan worden vastgehouden. Door die natuurontwikkeling wordt verdroging en voedselrijkdom door fosfaten en stikstof tegengegaan en wordt de waterkwaliteit verbeterd. Hiervoor is door Waterschap De Dommel de oorspronkelijke Zandleij afgedamd en de afvoer van het grootste deel van het water omgeleid via de noordelijk gelegen Zandkantse Leij. Hierdoor is Natuurgebied De Brand veel natter geworden natter en is de gedempte Zandleij teruggebracht tot een sloot. Al het water stroomt door deze maatregelen alleen nog aan de noordzijde van het gebied door de Zandkantse Leij.
We volgen het bospad, dat even verderop door een open gebiedje uitkomt op de Gijsbergsche Steeg. Dit oude pad, ook wel Giersbergsche Steeg genoemd, vormde in het verleden de scheiding tussen enerzijds de Hemelrijkse hoeve aan de Oude Bosschebaan en het Leengoed van de Heren van Boxtel en anderzijds het Giersbergs Broek, dat Hertog Jan II van Brabant in 1299 in leen gegeven heeft aan de Cisterciënzerinnenabdij Ter Kameren bij Brussel. Waar ook het beekje de Roomleij rechtuit stroomt, moeten we linksaf de groengele routemarkering op de Gijsbergse Steeg volgen. Nu linksaf en over een afstand van 1 kilometer langs de bosrand en de open weidepercelen wandelen we tot we aan de Zandleij staan. Onderweg passeren we het naambordje ‘de bimd, buske van de tante, augustus 2023’.
Bij het bruggetje met KNP21 komen we aan de Zandleij, waarvan men aanneemt, dat die in de periode van de 14e tot de 18e eeuw gegraven is. Tussen 1919 en 1929 voert de waterloop het afvalwater af van de stad Tilburg en zijn textielindustrie via een complex van vloeivelden ten noorden van Tilburg door het natte en laaggelegen natuurgebied De Brand. Het natuurherstelproject van Brabants Landschap heeft er in 2017 voor gezorgd, dat al het water dat voorheen via de Zandleij dwars door het natuurgebied stroomde, nu via een nieuwe bedding van de Zandleij om De Brand heen wordt geleid. Hierdoor is de grondwaterspiegel in Natuurgebied De Brand door Staatsbosbeheer omhoog gebracht en wordt het kwelwater niet snel meer afgevoerd. Zo is een 'Natte Natuurparel De Brand' gerealiseerd met moerassige en drassige bos- en weidegebiedjes en zo kan bij overvloedige regenval dit gebied weer overstromen.
Over het bruggetje volgen we naar rechts het oeverpad langs de waterloop, die door de rietkraag aan het zicht onttrokken is. Aan de overzijde van de Zandleij ligt het oude bosgebied uit de 14e eeuw van de Hoornmanken Tiend. We passeren een vervallen bankje en komen verderop door het hekje aan de Zandkantseweg bij KNP01, die we oversteken en waar we rechtuit opnieuw de route op de oever langs de Zandleij volgen. Naar links over het open terrein kijkend hebben we zicht op de bebouwing aan de Oude Bosschebaan. Bij KNP77 steken we de Biezenmortelsestraat over om opnieuw het grasbaantje langs de Zandleij te volgen tot we voor ons zicht krijgen op het bruggetje over de waterloop. De wandelroute gaat op dit punt linksaf door het bosje en komt op een onverhard pad uit, dat we noordwaarts vervolgen. Met een bocht naar rechts langs een hoge omheining passeren we de nu overwoekerde voormalige forellenvijver en komen op de dubbele splitsing van de Oude Bosschebaan.
Rechts langs het Frankische driehoekig grasveld gaat de route voorbij de bermpaal van het wandelroutenetwerk rechtuit de brede zandweg (Prins Bernardlaantje) in. Met de bocht naar links passeren we bij KNP10 Mini Camping Weideblik. Rechtsaf het zandpad volgend komen we aan KNP08, waar we naar links door het klaphekje het uitgestrekte open natuurgebied van het Hengstven en Boompjesven bereiken. Dit natuurgebied vormt een belangrijke schakel tussen het noordelijk gelegen droge zandlandschap van de Loonsche en Drunensche Duinen en het zuidelijk gelegen natte moerasgebied van De Brand.
Sinds 2015 is dit vroegere agrarische landbouwgebied opnieuw ingericht naar een mozaïeklandschap van bloemrijk grasland, droge en natte heide, houtwallen en kleinschalige akkers. Toch is deze metamorfose naar een natuurgebied niet de eerste grote landschapsverandering in de geschiedenis van het Hengstven. AI in de dertiende eeuw zijn de oerbossen in dit drassige gebied gekapt en komt er heide en later akker- en weidegebied voor in de plaats. Natuurmonumenten heeft in samenwerking met de Duinboeren dit oorspronkelijk drassige vennengebied met drie vennen: Boompjesven, Diepven en Hengstven weer in ere hersteld. De waterstand is verhoogd en de bemeste bovenste grondlaag van de oorspronkelijke zandbodem verwijderd en zo krijgt ook de heide weer kansen om te groeien. Dit draagt bij aan een grotere biodiversiteit van de flora en fauna.
We doorkruisen het open gebied over de grasbaan en passeren de vlonderbrug over het droge Hengstven. Langs het bankje lopend komen we aan het klaphekje, waar de route na het open terrein aan de rechterzijde voorbij een bankje op het kruispunt van zandwegen uitkomt. We wandelen hier rechtuit langs het prikkeldraad en worden naar links afgeleid door het bos. Op het kruispunt van bospaden steken we schuin naar links over tot we aan het mountainbike pad komen. Naar links loopt de groengele markering van het wandelroutenetwerk samen met het mountainbike pad (even opletten!) naar KNP18 op de Oude Bosschebaan. Rechtsaf over het wandel- en fietspad bereiken we bij KNP84 met infopanelen Wandel- en Fietsroute Brabant en ANWB-paddenstoel 2075 Horecagelegenheid ‘De Rustende Jager’, een drukke, maar ideale plek voor ons pauzemoment voort een kopje koffie en appeltaart met slagroom!
De Uitspanning De Rustende Jager is al sinds mensenheugenis hét cafeetje van buurtschap Den Brand in Udenhout is. Het oude cafeetje ligt van oudsher gunstig aan een kruispunt van wegen en aan de ingang door de duinen naar Giersbergen. Het is al sinds 1920 in handen van de familie Klijn, die het boerderijcafeetje in 1934 aan Natuurmonumenten verkoopt op voorwaarde, dat ze er altijd mogen blijven wonen. Aan het einde van WOII bij de bevrijding van Udenhout in oktober 1944 wordt het rustieke cafeetje De Rustende Jager door de Duitsers in brand geschoten. Na de oorlog wordt het weer opgebouwd in landelijke stijl, waar de jagers, maar ook de militairen, die jarenlang in de duinen op bivak zijn, een borreltje konden kopen. Maar in de jaren '70-'80 van de vorige eeuw krijgt het café een andere klandizie, doordat de verbindingswegen verhard worden. Het wordt voor de toeristen naar de Loonsche en Drunensche Duinen beter bereikbaar. Bovendien komt in 1988 De Rustende Jager weer in handen van de familie Klijn en zorgt de blijvende samenwerking met Natuurmonumenten voor toenemend succes.
Vanaf Uitspanning ‘De Rustende Jager’ volgen we de zandweg van de Oude Bosschebaan langs de rand van de Loonsche en Drunensche Duinen tot we na 480 meter linksaf langs het prikkeldraad het grasbaantje volgen haar de verharding. Oversteken en door het draalhekje komen we aan het betonnen bruggetje over de omgelegde Zandleij. Hier zijn we terug in Natuurgebied De Brand! Nu wandelen we naar links en met de bocht naar rechts is al direct te merken dat we in drassig en moerasgebied komen. Even verderop gaat de route over de afgedamde tak van Zandkantse Leij. We houden naar rechts aan en wandelen met de klok mee langs de bosrand tot in de hoek, waar het bospad ons linksaf leidt. De route voert ons door het bos naar de kruising met de Brandse Steeg en de gedempte waterloop van de oorspronkelijke Zandleij midden in Natuurgebied De Brand. We wandelen rechtsaf over het smalle pad dat omzoomd is met hoog opgeschoten riet, oeverbegroeiing van de eens hier stromende Zandleij. Zo komen we aan de vlonderbrug op een drassig en moerassig deel in Natuurgebied De Brand. Dit traject leidt ons naar KNP24 aan de Aschotse Steeg, een ontsluitingsweggetje vanuit Udenhout. Over het bruggetje linksaf worden we verderop opnieuw naar links afgeleid en enkele bochten volgen komen we op een bospad dat we uitlopen tot aan een T-splitsing met monumentale boom. Hier slaan we linksaf en lopen het laantje helemaal uit we bij KNP25 staan.
Linksaf komen we aan de linkerzijde bij een vennetje met zitbank. Hier wandelen we naar rechts bij de bermpaal via de balken over het slootje tot aan de T-splitsing, waar we naar links afslaan. We volgen het bospad tot we in het open bomenbosje naar rechts worden afgeleid. We volgen het brede laantje met aan de rechterzijde een sloot. Als het bos aan de linkerkant zich opent, staan we aan de Endekeloop. Deze waterloop langs de zuidkant van het Natuurgebied De Brand is gegraven in het kader van de vernatting en natuurontwikkeling ter vervanging van de gedempte Zandleij, die door De Brand liep. Het water in De Brand wordt nu beter vastgehouden en overtollig water kan afstromen door die Endekeloop. We kiezen voor het paadje linksaf, de groengele markering volgend langs de oeverbosschage. We worden over de Endekeloop geleid en blijven de waterloop volgen. We steken de Aschotsche Steeg over bij KNP5
Deze Aschotse staat op de stafkaart van omstreeks 1950 nog vermeld als ‘Schotse steeg’, maar op een kadastrale kaart (vermoedelijk half 19e eeuw) wordt de steeg wel genoemd als "De Auschotsche steeg" of "De Asschotsche steeg". Mogelijk maakt de Asschot deel uit van de rechten op het bos dat de abdij van Tongerlo verkregen van de Hertog van Brabant in 1232. In 1306 geeft de abdij 12 bunder te Asschout onder Udenhout aan Hendrik Toyte van Berkel die belooft het te gaan ontginnen. Van het overige deel van de Asschot kwamen percelen toe aan de hoeven van Tongerlo. Het is waarschijnlijk het deel dat Hendrik Toyte heeft ontgonnen – en waar hij gebouwen op plaatste – dat later is afgescheiden. Die hoeve kwam in handen van het Sint Catharinaklooster in Oisterwijk. Bij de verdere uitgifte voor ontginning van de Asschot komen delen in handen van eigenaren buiten Udenhout. Zo is er onder andere de Berkelsen Beemd, en zijn er diverse eigenaren uit Tilburg.
Vanaf KNP5 vervolgen we de route langs de Endekeloop. We negeren de afslag naar rechts en met de bocht mee langs het open weidegebied buigt de Endekeloop scherp naar rechts aan de Brandse Steeg. Hier gaat de route meteen linksaf om even verderop aan de andere zijnde van de waterloop langs de bosrand verder te gaan. We steken nogmaals de Endekeloop over en als we voorbij de stuw zijn gekomen. Bereiken we na de sluitboom de Gommelsestraat. Naar rechts komen we aan het eindpunt van deze rondwandeling: Café ’t Gommelen.
Café ’t Gommelen wordt al bijna twee eeuwen door vijf generaties een café gerund! De vroegere klompenmakerij, met daarbij een borreltje voor de liefhebbers, is uitgegroeid tot een gemoedelijke en gezellige gelegenheid aan de voet van de Loonse en Drunense Duinen! In 1832 is het café eigendom van Johannes Jan Lommers, van beroep kroeghouder. In 1874 gaat het over aan de erfgenamen van Jan Baptist de Rooij, van beroep timmerman. Er vinden in 1847, 1852 en in 1866 verbouwingen plaats, zodat er in 1874 sprake is van een huis bestaande uit twee woningen en nog een apart huis met tuin. Het café 't Gommelen is thans in het bezit van de nazaten van caféhouder Francis de Weijer en zijn vrouw Adriana van Riel. Hun zoon Kiske (Johannes Cornelis) de Weijer met zijn vrouw Johanna Maria Verhoeven zette het café voort, nadien opgevolgd door Kiskes dochter Ciska en haar man Pietje Scheffers. Later heeft dochter Marian Scheffers en haar man Peter van Raak het café overgenomen. Sedert enige jaren wordt het café al weer door de volgende generatie gerund door Nicole van Raak en haar man Ruud van Dun.
Onder het genot van een Trappistje wordt de rondwandeling door Landgoed Baest noe een nabesproken en komen we tot de conclusie dat door de aanhoudende droogte en een groot gebrek aan regenwater in het laatste half jaar de beekjes van de Groote en Kleine Beerze zo goed als droog gevallen zijn en snakken naar een stevige regenbui!
Charles Aerssens
30 september 2025
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-09-2025 door C.P.J. Aerssens