DE WITHAGEN ROUTE
Omgeving Ulicoten - Meerle 14 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg in natuurgebied Withagen
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek











 KNP59 bij Bushalte Kloosterstraat, Dorpstraat 46, 5113 TE Ulicoten
Ongeveer 14 km.
Deze rondwandeling voert door de grensstreek tussen het Nederlandse Ulicoten en het Belgische Meerle. Vanaf het vertrekpunt in Ulicoten wandelen we door het kleinschalige stroomgebied van de slingerende Bremer, Reutsche Loop en Poolse Heining, die samenvloeien in de Heerlese Loop net over de Belgische grens. Buiten het buurtschap Oude Strumpt komen we in natuurgebied De Withagen met de kleinste Belgische enclave H22, die vanaf 1841 tot 1995 als ‘Niemandsland’ te boek stond. Dan laten we Nederland achter ons en verraadt de huizenbouw dat we over de grens zijn. Verderop bereiken we het uitgestrekte Domeinbos Smisselbergen en het bosgebied Den Rooy met Villa Den Rooy. De route voert nu richting de buurtschappen Slikgat en Oosteneind in het beekdal van de Strijbeekse Beek. Na Oosteneind keren we terug over de grens en wandelen op het laatste traject langs een oud veengebied met het Diepven en het verdwenen Nonnenven terug naar het startpunt in Ulicoten.

ROUTEBESCHRIJVING

We starten de rondwandeling in het centrum van Ulicoten vanaf KNP59 bij de bushalte naast de parochiekerk R.K. Bernarduskerk. Deze dorpskerk heeft als patroon de H. Bernardus van Clairveaux. Ulicoten heeft al in 1469 een eenvoudige zaalkerk, die in de Reformatie overging naar de protestanten. Vlak over de grens van Staats Brabant en Spaans Brabant bouwden de katholieken in 1654 op het grondgebied van Meerle een schuurkerk op de plek van de huidige Sint Bernarduskapel. Omstreeks 1798 wordt de kerk in Ulicoten weer aan de katholieken teruggegeven en het grenskerkje afgebroken. In 1870 wordt de huidige kerk gebouwd die in 1930 wordt uitgebreid met twee zijbeuken. Als de Duitsers op 27 oktober 1944 de toren opblazen en het kerk zwaar beschadigd raakt, is reparatie niet meer mogelijk en moet het gebouw worden afgebroken. De nieuwe parochiekerk, naar het ontwerp van de Oosterhoutse architect Willem Oomen (1879-1963) en de Bredase architect Wim Bunnik (1894-1976), wordt op 13 juni 1950 ingewijd. Zij bouwen een driebeukige Neo-Romaanse basilica in de stijl van de Delftse School met twee torens in de voorgevel en een lage brede vieringtoren.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulicoten - Heikantsestraat
Bij deze kerk steken we over en beginnen aan onze route door het Kerkepad. Aan het eind van dit straatje komen we aan het sportcomplex van Ulicoten waar we rechtuit langs de afrastering het grasbaantje volgen. We steken hier het stroompje van De Bremer over, dat bij Baarle-Nassau ontspringt ter hoogte van de rioolzuiveringsinstallatie en dan verder kabbelt langs Ulicoten om met de Reutsche Loop samen te vloeien. Na het bruggetje volgen we het tegelpad en komen over het terrein van Sprangers Loonbedrijf op de Heikantsestraat bij KNP63. De route gaat naar rechts en we steken vervolgens de Molenstraat recht over tot KNP64. Bij de Y-splitsing houden we links aan richting KNP56 en nemen de brede zandweg omzoomd met bomen langs bosrand en weiland tot aan het KNP56. Ten noorden van deze zandweg ligt het crashgebied van de Dornier 217 e-4 4397 op 7 februari 1943.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Vliegveld Gilze-Rijen WOII - Dornier 217 E-4 WK 4397
Deze bommenwerper maakte deel uit van het Duitse 3e Staffel Kampfgeschwader 2 (KG2) gestationeerd op de Vliegbasis Gilze-Rijen. Op de avond van 7 op 8 februari 1943 start de Do 217 E-4 WK 4397 om mijnen te leggen in de haven van Portsmouth. De bemanning bestaat uit: piloot Oberleutnant Ernst Schneiderbauer, radiotelegrafist Unteroffizier Hans Weber, boordschutter Oberfeldwebel Gregor Eilbrecht en waarnemer Oberfeldwebel W. Zacharias. Vanwege motorschade moet het toestel vroegtijdig terugkeren. De bemanning ziet kans om verder te vliegen tot enkele kilometers ten ZZW van Gilze-Rijen. Het verliest dan te veel hoogte en net ten zuiden van de Heikantsestraat te Ulicoten raakt het enkele boomtoppen en maakt om 2,00 uur een harde noodlanding op een akker. Wonder boven wonder komt de bemanning er goed van af. Enkel waarnemer Oberfeldwebel Zacharias raakt gewond en de andere drie bemanningsleden brengen het er goed af. De volgende dagen wordt het wrak opgeruimd. Wat bewoners van Oude Strumpt daarbij opvalt, is dat er een cirkel op het vliegtuig is geschilderd. Zij denken dat de Duitsers daarmee willen verhullen dat het om een Duits toestel gaat dat een noodlanding heeft moeten maken.

Op splitsing bij KNP56 houden we links aan bij het hek en bereiken over het zandpad langs een tweetal paddenpoelen KNP24. We zijn hier aan de noordzijde van het buurtschap Oude Strumpt, dat deel uitmaakt van het dubbel buurtschap Oude en Nieuwe Strumpt, gelegen in de beekdalen van de Poolse Heining en Reutsche Loop. Strumpt heeft een lange geschiedenis, die teruggaat tot in de 15e eeuw. De naam “Strumpt” is wellicht afgeleid van "Strunkbos" of "Struntbos", dat voor struikgewas staat wat opschiet uit boomstronken. Lange tijd telde Oude Strumpt zes boerderijen rond het ‘plein’ waar midden op een Vlaamse schuur heeft gestaan. Boerderij ’t Klompke is tot 1914 ook café voor reizigers van Ulicoten op weg naar Hoogstraten. Tegenwoordig hebben Oude en Nieuwe Strumpt beide ca. 20 huizen met ongeveer 50 inwoners. Middelpunt vormt het veldkapelletje Onze Lieve Vrouw van Fatima Ulicoten, gebouwd in 1957 en in 1998 gerestaureerd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude Strumpt - Natuurgebied Withagen
Bij KNP24, met zicht naar links voor op Oude Strumpt, wandelen we naar rechts en bereiken bij KNP20 het 23 hectare grote natuurgebied Withagen, dat wordt beheerd door Staatsbosbeheer en onderdeel uitmaakt van de ecologische hoofdstructuur. Het is een fraai kleinschalig hoevenlandschap met een leemachtige bodem pal aan de grens met België en het wordt landschappelijk hooggewaardeerd. Het gebied wordt doorsneden door de meanderende Reutsche Loop en Poolse Heining, die hier samenvloeien tot de Heerlese Loop net over de grens. Withagen dankt zijn naam waarschijnlijk aan de vele witbloeiende sleedoorns in de bosjes, houtwallen en uitbundige vegetatie. Het gebied heeft een interessante flora met planten als bosanemoon, kruipend zenegroen en de zeldzame grote pimpernel, waarop het donker pimpernelblauwtje afkomt. Door aangelegde poelen zijn een ideaal biotoop voor amfibieën en salamanders. Er is een grote vogelrijkdom met weidevogels, goudvink en bonte specht.

Rechtsaf bij KNP20 leidt de route ons door natuurgebied Withagen via een fraai laantje en bosgebied, afgewisseld met open grasland. In de bocht naar links komen we langs een opmerkelijke plek. Hier ligt oostelijk een kleine gebiedje, dat van 1841 tot 1995 geen enkele staat toebehoorde en aldus als ‘niemandsland’ te boek stond. Het betreft een onbewoond perceel met een oppervlakte van 2.632 m2, waarop zowel Nederland als België aanspraak maakten. In 1995 is de enclave met enclavenummer is H22 alsnog bij België gevoegd en behoort vanaf dan tot de Belgische gemeente Baarle-Hertog, maar ligt op het grondgebied van de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau. Als het pad in open gebied komt, bereiken we de Nederland-Belgische grens, die we nu passeren. De route volgt rechtuit de onverharde weg door het vlakke land tot we bij KNP80 op het asfalt van Heerle uitkomen. Hier staan het grote complex Hof van Vlaanderen. Van oorsprong is het een hoeve met herberg, die tot het midden van de 19de eeuw in bezit is van de Hertogen van Salm-Salm. Dan koopt Edouard Jaequemyns (1806-1874) uit het faillissement van familie van Salm-Salm de heidegronden met de hoeve om het gebied te ontginnen en krijgt de boerderij met aanbouw en schuren de naam ‘Hof van Vlaanderen’. Recent is het complex gerenoveerd en verbouwd tot een exclusieve horecagelegenheid.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Meerle - Infopaneel spek-en-eierenroute
Bij KNP80 wandelen we rechtsaf over het asfalt. In de flauwe bocht naar links passeren we een Mariakapelletje en een picknickplek met infopaneel over de ‘spek en eieren route’, die hier een pauzeplek heeft. Na goed 300 meter staan we bij het Hof van Percy, een hoeve uit 1912 die zo genoemd is naar de Engelse voorvaders van de bouwheer. De hoeve bestaat uit een woonhuis met stal van drie en vier traveeën en één bouwlaag onder een gemeenschappelijk zadeldak met Vlaamse pannen met karakteristiek verticaal groen-wit schilderwerk. We zijn nu op een Y-splitsing bij KNP19 en houden links aan op de Lage Rooy. We komen meteen aan Hoeve De Vondelstede, een vroeg voorbeeld van een modelhoeve met architectuur-historische waarde, die omstreeks 1853 door grootgrondbezitter Edouard Jaequemyns is gebouwd in het kader van zijn ontginningswerk. Het U-vormig hoevecomplex bestaat uit een woonhuis met flankerende aanbouwsels, stallingen, een monumentale schuur en het met gras begroeid erf met gemetselde waterput. Bijzonder is de aanpalende gaaf bewaarde ijskelder met een fraai bakstenen koepelgewelf met gedicht luchtgat. De voorgevel heeft een bekronend fronton en een toegangspoortje waarin oorspronkelijk een getoogde houten deur heeft gezeten. Maar ondanks het feit dat Hoeve De Vondelstede sinds 2002 als beschermd monument te boek staat, oogt het geheel verwaarloosd met achterstallig onderhoud!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Meerle - Vervallen ijskelder Hoeve Vondelstede
We volgen het asfalt en bereiken aan de linkerzijde het bosgebied Smisselbergen, waaraan de route haar naam ontleent. Het is het grootste boscomplex van de Gemeente Hoogstraten en kent een rijke geschiedenis. Dit is een ecologisch waardevol gebied. In 1845 worden in Meerle en omgeving de Smisselbergen en het aangrenzende bosgebied Den Rooy de heidegronden van de Hertog van Salm-Salm aangekocht door de Gentse industrieel Jean-Baptiste Voortman (1804-1862) en Edouard Jaequemyns (1806-1874), ingenieur in de katoenfabriek van Jean-Baptiste Voortman. Edouard Jaequemyns laat de heidegronden ontginnen tot vruchtbare landbouwgronden en beplant grote stukken met sparren- en dennenbossen. Hij bouwt een aantal modelboerderijen, zoals de eerder gepasseerde hoeves en een veertigtal boerenarbeiderswoningen.

Hierdoor verandert in de loop van de 19e eeuw stelselmatig het landschapsbeeld van de Noorderkempen door cultivering van alle woeste gronden in landbouwgrond. De bossen worden vrij intensief gebruikt voor houtwinning en de jacht en zijn nog vrij intact. In 2014 koopt Natuurpunt Markvallei bos in het natuurgebied Den Rooy en drie jaar later het domein Smisselbergen, dat naadloos aansluit op het bosgebied van Den Rooy. De natuur krijgt daarmee kansen tot herstel van de historische en authentieke landschapselementen met overblijfselen van hoogveen, bossen, oude bosplanten als zwarte bes. Maar ook gagel, veenpluis, varens en dopheide. In het gebied vinden we de grote bosmier, reeën en je treft er de zwarte en de bonte specht aan en er is een populatie van een sterk bedreigde heivlinder, het bont dikkopje.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Meerle - Oude ansichtkaart Villa Den Rooy
Als we bij de sluitbalk van Smisselbergen zijn, staat aan de overzijde bij de sluitbalk Den Rooy de markering die verwijst naar KNP48. De route leidt ons nu door het bosgebied Den Rooy. Aangekomen bij KNP48 is de door ons geplande wandeling door dit kwetsbare deel van het hoogveengebied afgesloten van april tot 1 augustus vanwege het broedseizoen. We maken rechtsaf een omtrekkende beweging door bosgebied Hoge Rooy naar KNP47. Het gemarkeerde laantje brengt ons naar KNP47, waar we zicht krijgen op de in een bosrijke omgeving gelegen villa, 'La Maison Mère'. Deze is in 1863 in Neo-Classicistische gebouwd door de Gentse familie Voortman.

In 1847 komt Jean-Baptiste Voortman (1804-1862) naar Meerle, waar hij woeste gronden koopt voor ontginning om zo door de hoge grondbelasting verkiesbaar te zijn in de Senaat om politieke macht te verwerven. Na zijn dood zet Jules Voortman (1835-1923) zijn werk voort. Hij is gehuwd met Clara Dobbelaere, die veel tijd doorbracht op dit zomerverblijf met haar gezin. Ze was een beeldend kunstenares met een oeuvre dat bestaat uit pasteltekeningen en olieverfschilderijen van landschappen en genretaferelen. Er zijn ook potlood- en houtskooltekeningen van haar bekend. Als haar zoon Jean Voortman in 1947 overlijdt neemt zijn dochter Denise Voortman - Neef de Sainval het buitenhuis over. Na het overlijden van haar moeder komt het domein Den Rooy in bezit van haar dochter Lucienne Veveryssen, die de uitgestrekte gebieden in 1979 verkoopt aan Verzekeringsmaatschappij Mercator. In 1998 wordt de villa aangepast en vernieuwd als conferentiecentrum. Om het bosgebied optimaal te bewaren wordt het bosbeheer toevertrouwd aan het Dienstencentrum voor Bosbouw. De oude en zieke bomen worden gerooid en 30.000 jonge bomen van diverse soorten aangeplant. Door een opmerkelijk feit komt In juni 1990 het landgoed in internationale belangstelling te staan, als hier bij toeval IRA-terroristen worden ontdekt, die betrokken blijken te zijn bij aanslagen op Britse militairen in Duitsland en verantwoordelijk zijn voor de moord op 4 Australische toeristen in Roermond.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Schilderij Clara Voortman-Dobbelaere (1853-1926)
Voorbij KNP47 komen we aan de Ulicotenseweg, die we oversteken en rechtuit over het Wilders Heide Pad volgen we de markering door het bosgebied Leembeek naar links langs de afrastering. Het onverharde bospad en grasbaantje gaat over in asfalt en in het buurtschap Slikgat bereiken we KNP12. Rechtsaf komen we na goed honderd meter bij een Mariakapelletje onder enkele lindenbomen. Hier staat ook KNP13. Vanaf dit knooppunt gaat de route naar KNP14. We wandelen in de richting van Oosteneind door een landelijk gebied waar landbouw, tuinbouw en veeteelt het zicht bepalen. Langs KNP14 en KNP28 staan we bij KNP26 midden in het boerengehucht Oosteneind. We slaan hier linksaf en komen na de laatste boerderij in het in beekdal van de Strijbeekse Beek of Oude Loop. De wandeling gaat voor het bosje naar links en met de bocht naar rechts. De groengele markering van het wandelnetwerk maakt duidelijk dat we de Belgisch-Nederlandse grens passeren! We volgen het zandpad tot we aan een bosrand staan. Hier even naar links tot aan KNP35, waar we scherp naar rechts afslaan. Het brede zandpad heeft de naam Lange Gracht en is de oude verbindingsroute van en naar Chaam. Oorspronkelijk gold de naam Lange Gracht voor de moerassige laagte ten oosten van deze zandweg, waar de Strijbeeksebeek of Oude loop zijn weg zoekt. Verderop staat in een bosje langs de het zandpad een uitkijktoren, die uitzicht biedt op het beekdal. Hier vind je een mini Efteling Sprookjesbos met Frau Boltes Küche als picknickplek!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oosteneind - Markering en infopaneel
Aan de overzijde ligt verborgen in de bosschages het Diepven. Al op een kaart van 1836 staat het Diepven met het Nonnenven vermeld. Rond 1900 bestaat dit grensgebied ten oosten van het Belgische Oosteneind uit vennen met heide en loofbos. Pas in de jaren vijftig is het Diepven ontgonnen door de waterloop van de Nonnenvenloop door het ven te leggen en het gebied te ontwateren. Zo verdwijnt de veenlaag bijna helemaal en is van de vroegere natuurwaarden nagenoeg niets bewaard gebleven. Met de aanpak van het natuurherstelproject van Staatsbosbeheer in 2009 wordt de Nonnenvenloop omgeleid en zijn sloten afgedamd. Het Diepven is weer uitgegraven en dit leidt er toe dat rondom de waterplas een nieuw leefgebied voor flora en fauna is ontstaan met amfibieën, reptielen, libellen, dagvlinders, struweel- en weidevogels en kleine zooddieren. Met het oorspronkelijke zuidelijk gelegen Nonnenven is het anders gegaan. Het huidige gebied ontleent wellicht zijn naam aan een plek waar de nonnen, die vlak na de Reformatie naar Baarie-Hertog zijn gevlucht, een klooster hadden met het “Recht van turfsteken” in het Nonnenven. Dit ven viel in de zomer meestal droog, behalve in het midden. Daar lag een grote kuil waarin altijd water stond. Het Nonnenven is in de jaren twintig van de vorige eeuw ontgonnen en bestaat vanaf de jaren zeventig voor de helft uit landbouwgrond en het andere westelijke deel is bloemrijk grasland met twee poelen voor amfibieën.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulicoten - Sculptuur "De Harende boer" van Jan Boeren (2007)
Het zandpad Lange Gracht brengt ons naar KNP38, waar we rechtsaf gaan naar KNP 83. De route leidt ons hier met de klok mee langs het voormalige Nonnenven waar we nu uitkijken op landbouwgrond met aardappels en weidegrond. Bij KNP 71 wandelen we linksaf over het zandpad tot we bij het schrikhek op het asfalt staan. Rechtsaf gaat het richting Ulicoten. Het asfalt gaat weer over in een onverhard pad en komt uit op de Meerleseweg. Linksaf bereiken we bij de T-splitsing met de Molenstraat KNP62. Opvallend op dit punt is het kunstwerk van een boer die met zijn haarhamer en klein aambeeldje een korte zeis scherp maakt. Het is een sculptuur van Ulicotense broeder Jan Boeren (1931-2007), assumpsionist in het klooster in Boxtel en vele jaren werkzaam geweest als missionaris in Afrika. Het laatste korte traject leidt ons door de Dorpstraat terug naar het startpunt vanaf KNP59 bij de bushalte naast de parochiekerk R.K. Bernarduskerk.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25.000, 50B Breda
- TopoKaart 1:25.000, 50G Baarle-Nassau
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 28-06-2021 door C.P.J. Aerssens