DE KOEKELENBERSCHE TIEND ROUTE
Omgeving Ulvenhout 13 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Beekdal van het riviertje de Mark
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek









 Natuurpoort Wolfslaar, Wolfslaardreef 95, 4834 SN Breda
Ongeveer 13 km
De rondwandeling voert door de buitengebieden rondom Ulvenhout. Vanaf Natuurpoort Wolfslaar verloopt de route door het dal van De Mark stroomopwaarts langs de aan Landgoed De Klokkenberg. Hier verlaten we het Markdal wandelen de Koekelenbergsche Tiend naar de bebouwing van Ulvenhout. De route leidt ons na oversteek van de Chaamse Beek langs de zuidelijke bebouwing van Ulvenhout, waarbij we steeds zicht houden op het beekdal van de Chaamse Beek. Dan leidt de wandeling ons over de A58 met zicht op de Troeteleik, boom van het jaar 2018, naar het Landgoed Anneville. Door de statige laan en onder de A58 door gaat de route voorbij aan horecagelegenheid De Fazant naar het Ulvenhoutse Bos. Hier wandelen we aan de oostzijde langs de Bavelsche Leij en keren zo over Landgoed Wolfslaar terug naar het startpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

We vertrekken vanaf de parkeerplaats bij Natuurpoort Landgoed Wolfslaar. Dit landgoed ligt aan de noordzijde van het Ulvenhoutsche bos in het beekdal van de Broekloop en Bavelsche Leij aan het einde van de met bomen omzoomde Wolfslaardreef. De eerste vermelding van Wolfslaar dateert van 1525, als er sprake is van een buitenplaats bestaande uit een boerderij, schuren, schaapskooi, duifhuis, boomgaard en hof. Deze hoeve Wolfslaar wordt in 1637, tijdens de 80-jarige Oorlog bij de belegering van Breda door de troepen van Frederik Hendrik, verwoest. Na wederopbouw van de boerderij, sticht de nieuwe eigenaar er een echte buitenplaats. In de loop der eeuwen wordt het landgoed door vererving, verkoop en verhuur in 1826 publiekelijk verkocht. In 1845 koopt Charlotte Storm - Cuijpers (1801-1888) het landgoed uit de erfenis van haar vader en krijgt de buitenplaats in 1865 door haar een geheel nieuw aanzien met een Engels landschapspark met vijver. Het ontwerp is van de Brusselse tuinarchitect Louis Fuchs (1818-1904). Na haar dood komt het Landgoed Wolfslaar opnieuw door vererving en uiteindelijke verkoop in 1955 in bezit van de Gemeente Breda, die in 1964 op een gedeelte van het landgoed zwembad Wolfslaar aanlegt. Het landhuis wordt verhuurd en in 1998 is volledig gerestaureerd. In 2000 wordt het in gebruik genomen als restaurant.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - Natuurpoort Landgoed Wolfslaar
De route start bij het informatiepaneel en KNP23. We wandelen bij het Tuinhuis van Charlotte langs de parkeerplaats over de Charlotte Cuijpersdreef richting KNP92, waar we rechtsaf slaan en door het coulisselandschap van Groot Wolfslaar langs weilanden en bosschages de bebouwing van Breda bereiken bij KNP72. Door de Valentijnstraat komen we op de drukke Allerheiligenweg en slaan linksaf tot bij de rotonde. Hier bij KNP64 gaat de wandeling rechts af om na enkele tientallen meters linksaf het onverharde pad langs de boven Mark te betreden. De route leidt ons op de oostoever door een open landschap van beemd en bos langs de hier gekanaliseerde Mark zuidwaarts. We steken de plek over waar de Bavelsche Leij samenvloeit met de Mark. Rechtsaf bij het bruggetje komen we aan KNP18. Naar links gaat de route verder door het brede beekdal van De Mark waar het water van het riviertje met enkele afgedamde takken en een zijstroom weer volop de ruimte heeft gekregen. Het is een ideaal gebied voor de watervogels.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - Stuw in De Mark
Het onverharde wandelpad passeert aan de rechterzijde de Rijks Justitiële Jeugdinrichting “Den Hey-Acker”, waar jongens zitten, die om strafrechtelijke redenen zijn opgenomen. Ze zitten er op basis van een preventieve hechtenis, nachtdetentie, jeugddetentie of plaatsing in een Inrichting voor jeugdigen. Het complex is een der weinige gaaf bewaarde voorbeelden van een “tuchtschool”. Zo heeft “Den Hey-Acker" cultuurhistorische en architectuurhistorische waarden als bijzonder voorbeeld van de ontwikkeling van het gevangeniswezen in de periode kort na 1900 door rijksbouwmeester Willem Cornelis Metzelaar (1849-1918). Het pad vervolgend komen we bij KNP7 aan het Sulkerpad, het fietspad, dat hier De Mark met een smal betonnen fietsbruggetje kruist. Rond 1870 wordt het Sulkerpad aangeduid als het “Voetpad van Ulvenhout naar het Mastbosch” . Er is dan een loopbruggetje, dat bekend staat als kippebruggetje. De naam Sulkerpad ontstaat in de volksmond, naar aanleiding van de nabijgelegen Zulkerberg of Sulkerberg, wat duidt op een berg met schapenzuring, een vaste plant die behoort tot de duizendknoopfamilie.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - Ooievaarsnest Hoeve De Blauwe Kamer
We steken het bruggetje naar links over en vervolgen onze wandeling meteen naar rechts op de oever van de Boven Mark. Het pad kronkelt met ruime bochten langt de waterloop en aangekomen bij een elzenbosje tegenover een afgedamde tak van de Boven Mark komen we aan een 'Poosplaats', een kunstproject van Pien Storm van Leeuwen (1945-2020), waarbij 'verpozen' en 'poëzie' in relatie staan tot een bepaalde plek. In het hele Markdal verbindt haar kunstproject 'De Mark en de stad Breda' op innovatieve wijze het historisch landschap met de poëzie, als een manier waarop de mens het landschap ervaart. Zo ontwerpt de kunstenares arduinstenen zitelementen en gebruikt ze zwerfkeien, waarin teksten van dichters gebeiteld staan. Ze zijn op een natuurlijke wijze in het landschap geplaatst, op locaties die voor dichters een inspiratiebron zijn. In de bovenloop van De Mark, vol vergezichten en verhalen, vatten ze het landschap in een levend beeld. Deze “bikkelharde dichtregels te velde”, gebeiteld in steen en geïnspireerd door de plek zelf, nodigen ons als passant uit om stil te staan bij het landschap en bij de betekenis ervan in heden en verleden. Hier staan we bij een zwerfsteen, die in het elzenbosje ligt, met een gedicht van Pieter Luijckx.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - Boerderij aan De Mark
Dan komen we op de hoek van dit bosje bij KNP43 waar we linksaf het dal van de Boven Mark verlaten en in het open gebied zijn dat op de topografische kaart vermeld staat als de Koekelenbergsche Tiend, waarnaar onze wandelroute vernoemd is. Al in 1369 ligt hier aan de Boven Mark de buitenplaats Koekelberg. De oudst bekende bezitster van dit leengoed is de Zundertse adellijke dame, Margriet van den Lare, die in 1474 het goed in leen krijgt van Graaf Jan IV van Nassau, Heer van Breda. Begin 16e eeuw gaat het leengoed als geldbelegging over van de familie Montens, met als bekendste persoon Godevaert Montens, die in 1581 als burgemeester van Breda het verzet leidt tegen de Spaanse belegeraars van vestingstad Breda. Uit de 16e eeuw is ook een transportakte bekend van Koekelberg met voor 't eerst de naam “Het Vlotje”, een benaming nu nog aan het vroegere landgoed verbonden is. Rond 1650 laat Isaack Noirot, oud-burgemeester van Breda, er een nieuwe boerderij bouwen met Herenkamer. Deze wordt, ondanks de verbodsbepalingen van de Vrede van Munster, een twintigtal jaren gebruikt door de Ginnekense pastoor Mutsaers, die vanuit het Spaans Brabantse Meersel naar Staats gebied gaat om er heimelijk katholieke erediensten te houden. De familie Van Vechelen wordt daarna eigenaar en bouwt Koekelberg omstreeks 1730 uit tot een fraaie grote buitenplaats met herenhuis, koetshuis en boerenhoeve, een Engels bos, vijver en dreven. In 1795 brandt het herenhuis en de boerderij af en dit is het einde van de eeuwenoude leenhof. Als het landgoed in 1871 wordt verkocht, bestaat het nog slechts uit een boerderij met een tuin, bouwland en dreven. Het Vlotje is nu een pretentieloos boerderijtje en ook de dreven zijn inmiddels verdwenen. Het is bekend dat in een weide tegenover de boerenwoning nog steenresten in de grond zitten, die de enige tastbare herinnering aan Koekelberg zijn.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Dichtsteen met dichtregels van Pien Storm van Leeuwen op de oever van de Mark
We volgen vanaf KNP43 het asfalt met de bocht naar links over het asfalt van Koekelberg richting de bebouwing van Ulvenhout. Na goed één kilometer bereiken we de rotonde aan de Strijbeekseweg, waar we linksaf de groengele markering volgen naar KNP83 op de hoek met de Chaamseweg. Naar rechts gaat dan de route door de woonwijk Beekhoek tot we even verderop aan KNP87 staan. Hier wandelen we in de bocht van de Chaamseweg naar links de Oude Beekhoek in. Het pad voert ons langs de boerderij De Beekhoek. Het is een Kempische langgevelboerderij uit de 18e eeuw. De voorgevel met zadeldak is in het begin van de 20ste eeuw aangepast. Het zadeldak verspringt met de stal, die rond 1990 gewijzigd is met behoud van de gebinten. Midden op de nok van de boerderij staat een houten klokkenstoel op twee staanders met luidklokje gedekt door een zinken vierzijdig ingesnoerd torendakje. Opvallend is de na een brand volledig herstelde Vlaamse langsdeelschuur, het achter de boerderij gelegen bakhuis, de waterput met boom en putmik en een tweehonderdjarige snoeilinde. Naast de agrarische functie is het complex ingericht als camping.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Broekbeek aan het beekdal van de Chaamse Beek
Na de boerderij komen we in het dal van de Chaamse Beek. Het voetpad maakte in het verleden deel uit van het voetpad naar Baarle, dat hier naar de Pennendijk loopt. Het pad werd ook wel de Hoge Pad genoemd. Zo komen we aan de Kouwelaarsevonder, dat ooit een primitief bruggetje was over de Chaamse Beek. De waterloop slingert hier door het open gebied vol houtwallen, knotwilgen en weilanden vol bloemen. Zo komen we via de Nieuwe Beekhoek verderop aan de Pennendijk, die we naar rechts volgen. De bebouwing aan deze straat ligt iets hoger en loopt min of meer evenwijdig met zicht op het opengebied van het beekdal van de Chaamse Beek. De groengele gemarkeerde route brengt ons nu naar KNP80. Hier voert de wandeling ons rechtsaf over de Annevillelaan naar het viaduct over de A58 met zicht op de “Troeteleik”, boom van het jaar 2018. Deze imposante eik staat sinds de aanleg van dit traject van de A58 in 1986 in de middenberm en kan na inspanning van Staatsbosbeheer en Baron de Constant Rebecque eigenaar van Landgoed Anneville blijven staan. In 1990 legt Rijkswaterstaat een irrigatiesysteem aan om de eik van extra water te voorzien. Maar het behoud van de Troeteleik blijft voor de toekomst onzeker.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - De Troeteleik in de middenberm van de A58
Na het viaduct staan we meteen aan de toegang van Landgoed Anneville. Dit Landgoed is in 1844 gesticht door Antoine Ferdinand Gaspar Prosper Cuypers van Velthoven (1803-1882) in de buurtschap Geersbroek, die een pachtboerderij uitbreidt met Herenkamer en in 1851 het landhuis laat bouwen naar het ontwerp van de Brusselse architect Antoine Trappeniers (1824-1887). Het oorspronkelijk park stamt uit 1865 en was kleiner dan het huidige. Tot omstreeks 1920 is het landhuis gebruikt voor bewoning door verschillende eigenaren. Dan huurt de Bredase hotelier Coumans het landhuis Anneville en richt er een hotel-restaurant en theeschenkerij in. De laatste maanden van WOII wordt Anneville door de Duitsers gevorderd. Na de bevrijding van Zuid-Nederland heeft Prins Bernhard er zijn hoofdkwartier tot eind april 1945. Daarna wordt Anneville op 3 mei 1945 ongeveer zes weken de residentie van Koningin Wilhelmina, die hier het nieuws van de capitulatie van de Duitsers in Nederland verneemt. Na haar vertrek is het landhuis opnieuw in gebruik als hotel-restaurant en conferentieoord. Vanaf 1955 wordt het achtereenvolgens gehuurd door Thomsen's Verenigde Havenbedrijven uit Rotterdam, de Outward Bound Zee- en Bergscholen Nederland en Rentmeesterkantoor Pieck van Hoven. In de periode van 1997 tot 2000 is het Koetshuis Anneville grotendeels gerestaureerd en gerenoveerd. De exploitatie van het Koetshuis is in handen van de familie De Constant Rebecque, eigenaar van Anneville, die nog steeds op het landgoed woont.



© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Landgoed Anneville tijdelijk verblijf Koningin Wilhelmina (1945)
We wandelen de statige oprijlaan met imposante bomenallee in en volgen de route met de bocht naar rechts en links langs het landhuis en koetshuis tot we aan het einde van de met kinderkopjes geplaveide laan bij KNP36 staan aan de Geerbroekseweg. We slaan links af om dan bij KNP38 opnieuw linksaf de route te volgen onder de A59 door en dan links aan te houden. We passeren aan de linkerzijde De Geershof. Deze ruime groepsaccommodatie, gelegen aan de rand van Ulvenhout midden in een bosrijk gebied, is onder architectuur gebouwd in de jaren dertig door de gemeente Rotterdam om gebruikt te worden als vakantiehuis voor Rotterdamse schoolkinderen. In 1988 is het aangekocht door Elan Training. Op de Y-splitsing aangekomen houden we rechts aan en blijven op de Geerbroekseweg. Zo bereiken we de onlangs uitgebouwde Horecagelegenheid De Fazant met grote parkeerplaats. Nu ligt het pand er door de coronamaatregelen verlaten bij! Op de hoek voorbij de Vlaamse schuur staat KNP29, waar we rechtsaf de St.Annadreef in wandelen. Even verderop steken we het asfalt over naar links en komen over het bruggetje in het Ulvenhoutse Bos.



© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhoutse Bos met beekdal van de Bavelsche Leij
Het Ulvenhoutse Bos is een van de oudste bossen van ons land met natte broekbossen en eiken-beukenbossen, die hier waarschijnlijk al sinds de Middeleeuwen hebben gestaan. Na de Middeleeuwen is het bos eigendom van de Heren van Breda en begin 1400 komt dit bosgebied in handen van het Huis Nassau. Eind 19de eeuw worden de meeste van de bossen rondom Breda eigendom van de Staat, die later worden overgedragen aan Staatsbosbeheer. Het bos ligt in een voormalige overstromingsvlakte van de Broekloop en de Bavelsche Leij, zijbeekjes van De Mark. De bodem bestaat uit slecht doorlatende, kalkrijke leemlagen, die voor een schijngrondwaterspiegel en hoge waterstanden zorgen. Om het natte bos beter te kunnen exploiteren zijn in het verleden greppels gegraven en worden de bomen op de tussenliggende hogere delen (rabatten) geplaatst. Dit patroon is nog steeds in het bos aanwezig. Het oude bos heeft een hoge natuurwaarden met een rijke flora. Je vindt er witte klaverzuring, slanke sleutelbloem, bosanemoon, grote keverorchis, geel nagelkruid en de zeldzame eenbes. Een nog grotere bijzonderheid is de witte rapunzel met de grootste populatie in Nederland. Ook de vogelbevolking is talrijk met broedvogels als kleine bonte specht, zwarte specht, boomklever en appelvink, bosuil en gekraagde roodstaart. Ook broeden hier de nodige roofvogels als havik en buizerd.



© L.A.W.V.VIA-VIA
Ulvenhout - Landhuis Wolfslaar (1939)
Als we het bruggetjes aan de St. Annadreef zijn overgestoken, gaan we naar links en met de bocht naar rechts slingert het bospad tot aan een brede laan. Hier gaat onze wandeling rechtsaf. We wandelen deze laan helemaal uit tot we bij KNP29 aan een majestueuze boom komen met daarnaast een bankje, een ideale plek om even te verpozen. We hebben zicht op het brede beekdal van de Bavelsche Leij, dat gelegen is tussen het Ulvenhoutse Bos en de A27. We houden hier links aan richting KNP91met steeds zicht op de meanderende bovenloop van de Bavelsche Leij, een beekdal dat gekenmerkt wordt door landschapselementen als houtwallen, bosjes, hooilandjes, poelen, bloemrijke ruigten en een hoge grondwaterstand. Als de groengele markering naar links het beekdal verlaat komen we op een breed pad bij KNP91, waar we rechtsaf slaan. De brede zandweg leidt ons naar de oversteekplaats aan de Deken Dr. Dirckxweg. Rechtdoor komen we langs een gebied waar nog duidelijk zichtbaar is dat het er erg drassig kan zijn. Bij KNP79 besluiten we rechtdoor te wandelen om dan door het hek het terrein van Landgoed Wolfslaar te betreden. Rechtsom met zicht op het landhuis met vijver langs KNP77 en KNP79 komen we uit op de parkeerplaats waar we voor deze rondwandeling gestart zijn bij KNP23.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 50B Breda
- Wandelroutenetwerk Brabant West 1:40.000
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 10-03-2021 door C.P.J. Aerssens