"RIJKE ROOMSCHE LEVEN" ROUTE
Langs kerk en kapellen in Loon op Zand 18km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - kapel van de Wonderdadige Maagd Maria aan de Duikse Hoef
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek






 R.K. Kerk St. Jans Onthoofding te Loon op Zand
Ongeveer 18 km.
Deze rondwandeling voert ons vanaf de fraaie in Kempische gothiek gebouwde dorpskerk St. Jans Onthoofding naar het buitengebied langs een drietal veldkapellen in de directe omgeving van Loon op Zand. Deze kapellen zijn getuigen van een sterke beleving van volksdevotie. Het "Rijke Roomsche Leven" is hier nog voelbaar. We wandelen door de natuurgebieden De Brand, Landgoed Huis ter Heide en het zuidwestelijk deel Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen.

ROUTEBESCHRIJVING

Voor deze wandeling vertrekken we in de dorpskern vanaf de parkeerplaats aan de kerkstraat bij de parochiekerk St. Jans Onthoofding in Loon op Zand. Loon op Zand is een typisch Brabants dorp, gelegen aan de zuidwest kant van het Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen en het dorp is door de eeuwen heen nauw verbonden geweest met dit grootste zandverstuivingsgebied in Europa. Het maakt in de 13e eeuw deel uit van het Hertogdom Brabant als Heerlijkheid Venloon en uit die tijd stamt ook het eerste kasteel, dat nu nog steeds mede bepalend is voor het dorpsgezicht van Loon op Zand.

De fraaie in Kempische Gothiek gebouwde parochiekerk St. Jans Onthoofding heeft een imposante kerktoren met 57 meter hoogte is al van verre zichtbaar en in de Loonse en Drunense Duinen lopend een markant oriëntatiepunt aan de horizon. Hij behoort tot de mooiste van de hele streek en is een goed voorbeeld van de Brabantse gotiek. De zandstenen lijsten, die het bakstenen geraamte verlevendigen en versieren, trekken meteen de aandacht. Een bezoekje binnen loont zeer de moeite. Het priesterkoor met aansluitend een rechthoekig zaalkerkje moet rond 1400 zijn gerealiseerd. Ongeveer in 1450 wordt begonnen met de bouw van de monumentale toren. Het is een groots opgezette toren met steunberen, rijk versierd met natuursteen en kunstig metselwerk. In de 16e eeuw krijgt de kerk geleidelijk haar huidige vorm. Vanaf 1521 wordt het transept aangebouwd, alsmede de twee lagere zijbeuken aan weerszijde van het middenschip en de ruimte ten noorden van de toren, de huidige Mariakapel. In 1879 wordt de kerk nog uitgebreid met een doopkapel ten zuiden van de toren en rond 1928-1929 worden naast de beide kruiskoren twee nieuwe zijbeuken aangebouwd. De nieuwe zuidbeuk aan de Kerkstraat wordt tijdens de bevrijdingsdagen in oktober 1944 verwoest en werd in 1950-1951 in een geheel andere stijl herbouwd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Koor parochiekerk St. Jan Onthoofding
We wandelen de Kerkstraat in langs het kerkhof en de pastorie. Op het kerkhof staat ook de grafkelder van de adelijke familie Verheyen, die vrijwel zeker is opgericht in 1898. Tot op heden hebben 32 personen hier hun laatste rustplaats gevonden. De bouwstijl van de pastorie vertoont invloeden van de Neo-Renaissance en de Neo-Gotiek en is gebouwd in 1898 onder pastoor P.H. Klijsen. De route voert ons naar het Oranjeplein, waar de oorspronkelijke muziekkiosk, ooit het beeldmerk van het dorp, maar aan zijn lot overgelaten en verpauperd, nu sfeervol is omgebouwd tot een gezellig etablissement met terras. het Oranjeplein gaat over in de Kloosterstraat langs multifunctioneel centrum De Wetering. Aan de Kloosterstraat is nog duidelijk het vroegere klooster van de Zusters van Schijndel uit 1899 te zien, waarna in 1926 de Fraters van Tilburg het pand betrekken.

Waar de Kloosterstraat met een bocht overgaat in de Ecliptica, kiezen we de doorgaande weg richting Udenhout. Op dit punt passeren een futuristisch kunstwerk dat plastisch Loon op Zand uitbeeldt. Net buiten de bebouwde kom nemen we de eerste zandweg rechts. Je hebt meteen het gevoel buiten te zijn weilanden en bosranden karakteriseren het landschap. De zandweg gaat over in een geasfalteerde fietspad na de laatste huizen, gescheiden door een heuse kikkersloot. Even verderop buigt het pad naar links en komen we voorbij de voormalige olieboortoren, welke in de tachtiger jaren hier naar olie geboord heeft. Nu rest nog een verdeelstation. We bereiken de Loonse Molenstraat en gaan naar rechts. Hier staan enkele typisch Brabantse langgevelboerderijen, sommige wel erg aangepast aan de huidige tijd. Ze hebben hun autenticiteit verloren.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Sculptuur hoek Kloosterstraat en Ecliptica
Hier aan de Loonse Molenstraat ligt de romp van een in 1930 onttakelde stenen beltmolen van dierenvoederbedrijf Van de Wouw. De molen is in 1867-1968 voor molenaar Teurlings gebouwd, die al eerder molenaar van de Loonse Molen aan het Moleneind vlakbij de Houtsestraat is geweest. De familie Teurlings is een bekend molenaarsgeslacht, dat ook de molens in Kaatsheuvel bemant. Na het overlijden van Johannes Cornelis Teurlings op 13 januari 1915 wordt de molen aan de Loonse Molenstraat geërfd door zijn zoon Willem, die in 1917 naar Klundert verhuist. De molen gaat toen over op zoon Gerardus. Door slecht onderhoud verliest de molen in 1936 zijn wieken. Gerardus Teurlings verkoopt de molen in 1938 aan Adrianus Vugts, onder voorwaarde dat er met de molen géén granen meer zouden worden gemalenAdrianus Vugts doet de molen al snel van de hand aan aan Petrus Bernardus van de Wouw. In 1970 gaat de molen over op zoon Piet, die tot op heden eigenaar is. Door brand wordt de molen gedeeltelijk in 1981 verwoest maar de molenromp blijft overeind en mag op last van Stichting Welstand te Breda niet worden afgebrokenIn de molenromp is thans nog een maalderij aanwezig en in de bijgebouwen is een dierenvoederbedrijf gevestigd.

Bij Steeg van de Corput aangekomen slaan we linksaf, verlaten de verharding en lopen richting natuurgebied "De Brand", gelegen ten oosten van Loon op Zand en ten noorden van Udenhout. De Brand is 390 hectaren groot en behoort toe aan het Brabants Landschap. Het is een gevarieerd gebied in het dal van de Zandkantse Leij en bestaat uit bossen en moerassen, afgewisseld met vochtige graslanden. Het gebied grenst in het noorden aan het veel drogere stuifzandgebied van de Loonse en Drunense Duinen. Van 1200 tot 1350 wordt hier een uitgestrekt veengebied afgegraven, waardoor lange smalle kavels tot 1,5 km lang en 150 m breed ontstaan, die voor de ene helft bezet zijn met cultuurland, voor de andere helft met hakhoutbos. In de natte graslanden staan pinksterbloem en koekoeksbloem, in sloten groeien holpijp, waterviolier en dotterbloem. De bosbodem is in het voorjaar bezet met gele dovenetel, bosanemoon en kruipend zenegroen. Aan de Zandkantse Leij liggen ook zeggenmoerassen met wateraardbei en Spaanse ruiter en een groot rietveld. De tientallen poelen in natuurgebied "De Brand" maken dit gebied tot het rijkste amfibieëngebied van Brabant. Op zonbeschenen plekken in het bos vliegen nog kleine ijsvogelvlinder en grote weerschijnvlinder

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Zandleij in natuurgebied De Brand
De Zandkantse Leij steken we over en slaan het eerste pad links in. Met de bocht naar rechts komen we in een breed graspad langs de bosrand met naar rechts zicht op de weilanden. Zo komen we uit op een verharde pad, dat naar links naar een verbouwd boerderijtje voert. Wij vervolgen dit pad naar de Schoorstraat, die naar rechts richting de doorgaande weg richting Udenhout is. We passeren een boerderij met de naam: Moffelhoeve. Bij café Boslust en de er tegenover gelegen schietstand van Gilde Sint Antonius - Sint Sebastiaan, opgericht in 1548, lopen we het bospad in en laten het slootje rechts liggen. We komen bij een open grasland en volgen de route naar rechts tot de sloot Hier gaan we een stukje naar rechts in zuidelijke richting tot aan het bospad. Links af tot we een klein bruggetje bereiken. Dit steken we over en vervolgen de route in zuidwestelijke richting.

Aan onze rechterhand ligt een vennetje met er omheen enkele banken. Tegen de klok in lopen we om dit vennetje heen dat aan de noordzijde begroeid is met rododendronstuiken. We verlaten deze plek en stuiten even verderop op een laantje. Op een wat onduidelijke T-splitsing naar links tot de openplek in het bos met een 5-sprong. Hier kiezen we het pad schuin links voor dat ons bij het eerste kapelletje op onze route brengt: de Mariakapel aan de Schoorstraat. De kapel heeft een zadeldak met leien en het torentje draagt een smeedijzeren kruis en windvaan en is gebouwd in 1946 naar een ontwerp van de bekende Goirlese architect Jos Bedaux. De Mariakapel houdt de herinnering gaande aan de slachtoffers uit Udenhout van WOII. De muurschilderingen op de boog achter het Mariabeeld en de twee glas-in-lood ramen dateren uit 1954 en zijn van de hand van Jac Verheijen uit Echt. De gedenksteen is in 1948 in de kapel geplaatst en in 1953 vervangen door een gedenksteen die is gemaakt door de beeldhouwer Leo Maümler. Buiten is een put met een boog voor de putrand, die door Smid van der Loo is gemaakt en een picknickplek. Het is aangenaam hier een pauze in te lassen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Udenhout - Mariakapel aan de Schoorstraat
Terug loopt de route tot voorbij Brasserie Boslust. Voor het ontstaan van deze uitspanning moeten we terug naar de jaren eind 1800. In die tijd staat hier een boerderijtje waar de boerin regelmatig kleding herstelt voor de passanten. Tijdens het wachten wordt er vaak een borreltje geschonken. Zo wordt het idee geboren om een gedeelte van de boerderij om te bouwen tot een cafeetje. In 1897 wordt de uitspanning in een week tijd, voor de prijs van een fles jonge jenever, omgebouwd tot café en wordt er een vergunning afgegeven voor de verkoop van de sterke dranken. In de 20ste eeuw is door diverse eigenaren aan het café gewerkt en is het geworden wat het vandaag is.

Net achter Brasserie Boslust gaat de wandelroute linksaf. Het is de Groote Steeg, maar het eerste deel wordt aangegeven met Schoorstraat. Deze kilometer lange, rechte en onverharde weg leidt naar de Loonse Molenstraat, waar we bij de monumentale boerderij rechtsaf slaan en verderop over de Zandleij komen. Voorbij aan Steeg van de Corput en tegenover de Wilhelminahoeve verlaten we het asfalt en nemen links een zandpad, na 50 meter opnieuw linksaf het Moleneind in. Het gaat bijna in zuidelijke richting tot aan de oude klinkerweg van Moleneind. We slaan af en volgen het Moleneind en komen voorbij een tweetal Brabantse langgevelboerderijen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Udenhout - Door de Groote Steeg
In de bocht lopen we rechtuit langs de weilanden en houden als koers het westen aan. Het pad gaat over in een bospad, waar palen op ons pad moeten voorkomen dat auto's door de bossen crossen. We laten enkele recreatieobjecten links liggen en volgen het pad tot de T-splitsing waar we naar rechts gaan, op de topografische kaart aangeduid als Heideweg. Als het bos zich opent zien we in noordelijke richting aan de horizon over de landbouwgronden de kerktoren St. Jans Onthoofding van Loon op Zand. We blijven de bosrand links volgen en na een paar honderd meter, waar de prikkeldraad ophoudt, voordat de bosrand scherp naar links afbuigt, verlaten het zandpad. We lopen het bos in even naar rechts en dan naar links.. Een pad zoekt kronkelend zijn weg in westelijke richting en brengt ons tot aan de Kasteellaan, de doorgaande weg van Loon op Zand naar Tilburg. Het verkeerslawaai laat je in elk geval niet afdwalen en leidt je naar de drukke verbindingsweg.

Nu is het even opletten. We gaan richting Tilburg en komen even voorbij de Udenhoutse weg bij ons tweede heilige huisje, het Maria kapelletje aan de Financiën. Ook bij deze kapel gaat het om een ontwerp van de architect Jos Bedaux uit Goirle, die in de periode voor WOII nauw betrokken was bij de bouw van vele Brabantse kapellen op initiatief van Brabantia Nostra, een Studentengilde onder de bezielende leiding van Siemer. Een plaquette links naast de ingang maakt duidelijk dat vandalisme in 1997 deze kapel ernstig beschadigd heeft door brandstichting. Maar ook door een staafbom wordt het bedehuisje op14 februari 1998 opgeblazen. De kapel wordt hersteld en een nieuw Mariabeeld achter een smeedijzeren hekwerk geplaatst.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Mariakapel aan de Financiën
We verlaten deze plek van volksdevotie en lopen terug richting Loon op Zand om na een paar honderd meter linksaf de Klokkenlaan in te slaan. De drukte van de doorgaande weg Loon op Zand - Tilburg achter ons latend lopen we het verkeersgeraas van de autoweg N261 tegemoet. De volgende etappe naar het veldkapelletje in het Kraanven nemen we nu onder de wandelschoenen. Gelukkig nemen de bossen veel van de auditieve vervuiling weg en kunnen we toch in relatieve rust langs het sportcomplex, de gebouwen met schietstand van Gilde St. Ambrosius en het multifunctionele gebouw van Scouting, ROS en De Kuip onze wandeling voortzetten naar het centrum van Loon op Zand. Aangekomen in de Kerkstraat gaat de route naar links. Hier houden we de richting naar De Moer en Dongen aan door de Bergstraat en onder het viaduct over de autoweg N261 door. Hier laten we de dorpskern van Loon op Zand achter ons en vervolgen de weg richting De Moer. Vlak voor de wegversmalling met fietsoversteekplaats gaat de wandeling rechts langs de afsluitboom waar we het oostelijk deel van Landgoed Huis ter Heide betreden.

Landgoed Huis ter Heide is eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten en ligt tussen de dorpen Loon op Zand en De Moer, ten noordwesten van Tilburg. Het is een aantrekkelijk natuurgebied met vennen, glooiende akkers, gevarieerde loof- en naaldbossen en een landhuis uit 1864. Stadsgeluiden en snelwegoverlast dringen zelden door in het bosgebied. Huis ter Heide is een paradijs voor rustzoekers. Het natuurgebied wordt ook steeds mooier. Met ‘Plan Lobelia’ steekt Natuurmonumenten al jaren de handen uit de mouwen om de ongerepte natte heide, die hier voor 1940 lag, terug te krijgen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed Huis ter Heide - Op pad naar het Kraanven
Achter de afsluitboom houden we rechts aan en volgen het pad door het bos, dat met een bocht naar links de bosrand bereikt, waar weer een duidelijk zandpad ons in noordoostelijke richting brengt. In de weilanden gelegen tussen bosranden staan de runderen van een zeldzaam oud Nederlands veeras: het Brandrode Rund. Het wordt in dit gedeelte van landgoed Huis ter Heide gehouden en gefokt voor natuurbegrazing op zandgronden, omdat het beschikt over soberheid en aanpassingsvermogen aan de schrale omstandigheden van de zandgrond. Het ras heeft als kenmerken een donkerrood bruine vacht met witte aftekening aan poten, buik, staartpunt en kop. De ooghuid en neus zijn blauwzwart en ook de tong. Het rund wordt niet hoger dan 1,35 m, de stieren zijn iets forser.

We bereiken nu de asfaltweg en het Kraanven, een van de oudste buurtschappen van Loon op Zand. Het Kraanven met haar oude naam Craenven wordt al vermeld in de Middeleeuwen in de Bossche Protocollen (1382 - 1391) en dankt haar naam aan kraanvogels die er in een nabijgelegen ven neerstreken. Even naar links ligt de kapel van de 'Wonderdadige Maagd Maria", gebouwd in 1998. Maar al in 1413 moet hier volgens de kronieken een kapel toegewijd aan "Sancta Maria Virgini" hebben gestaan. De beeltenis van de Wonderdadige Maagd Maria, een kopie van het Parijse Mariabeeld, zoals zij is verschenen aan de H. Catharina Laboure in 1830, waakt met uitgestrekte armen over de devotiekaarsen maar kan niet verhinderen dat deze bijna altijd uitwaaien!!

Van hieruit rest ons nog de weg terug naar Loon op Zand. Toch kiezen we er niet voor linea recta terug te wandelen naar ons startpunt. We willen nog even een ommetje maken door het westelijk deel van de Loonse en Drunense Duinen. Daarvoor wandelen we over het asfalt in oostelijke richting tot aan de Oude Loonse Weg, die we even naar links volgen. Via het viaduct over de N261 komen we nu in het meest westelijke deel van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen, een van de meest uitgestrekte stuifzandgebieden van West-Europa. Deze ‘Brabantse Sahara’ heeft dertig vierkante kilometer levend stuifzand. Dat zand is afgezet door poolwinden in de laatste ijstijd. Eeuwenlang was het bedekt door oerbos. Totdat streekbewoners in de middeleeuwen brandhout en landbouwgrond nodig hadden. Op de heide lieten boeren in de veertiende eeuw hun vee grazen. De grond raakte uitgeput en de wind blies daarna steeds grotere zandvlaktes open. De opmars van het stuifzand is tegengehouden door naaldbomen te planten. Van duinen is in dit gedeelte nog weinig te bespeuren, want de uitgestrekte zandverstuivingen liggen meer naar het noordoosten.

© www.natuurmonumenten.nl
Loon op Zand - Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen
Het asfalt leidt ons tot aan een heideveld, waar we het voetpad meteen rechts langs de bosrand volgen, tegen de klok mee en in zuidoostelijke richting gaat het bospad. Nog slechts 2 kilometer zijn we van verwijderd van Loon op Zand verwijderd. Eenmaal op de Waalwijkse baan volgen we het fietspad naar de bewoonde wereld. Rechts verscholen en nauwelijks herkenkaar in het bos ligt de Kerkenakker vlak bij het Land van Kleef. Dit is de plek waar ooit in lang vervlogen tijden het eerste kerkje van het oude Venloon heeft gestaan, maar ten gevolge van hevige zandverstuivingen moest wijken. We komen in de Venloonstraat en via het Oranjeplein staan we opnieuw in het centrum van Loon op Zand. Rechts door de Kerkstraat bereiekn we onze eindbestemming de parkeerplaats voor de parochiekerk St. Jans Onthoofding, waar we deze rondwandeling langs Kerk en kapelletjes begonnen zijn.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 44H Waalwijk
- Wandelroute eigen beheer L.A.W.V. "Via-Via"
- Wandelkaartje te bestellen.

Deze wandelingen zijn met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.



Brabantsdagblad 13 juli 2007

Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Vernieuwd 20-05-2009 door C.P.J. Aerssens